Hull w każdej wyuczonej czynności wyróżniał dwie grupy komponentów – po pierwsze, siłę nawyku (SHR) (habit strength), jako rezultat asocjacyjnego uczenia się pod wpływem wzmocnienia, jak w warunkowaniu instrumentalnym, oraz po drugie, komponenty nie-asocjacyjne, z których najważniejszy był popęd (D) (drive). Hull podał następujący podstawowy wzór (Hull, 1951, s. 35) SER (potencjał pobudzenia) = D (popęd) x SHR (siła nawyku).

Przykłady uczenia się występowały we wszystkich poprzednich rozdziałach, a różne szczegóły tego procesu przyjmowaliśmy do wiadomości, jak dotąd, bez wyjaśnienia. Wspominaliśmy, jak dzieci uczą się upodobań pokarmowych, jak powiększają swój słownik, przyswajają sobie motywy społeczne i uczą się spostrzegać otoczenie.

Książka Allporta Theories of perception and the concept of structure (t95ô} jest wartościowa ze względu na przegląd i krytyczną analizę głównych teorii spostrzegania. Zbiór oryginalnych artykułów, z których wiele jest tłumaczonych z niemieckich źródeł, przygotowali Beardslee i Wertheimer. Ukazał się on pt. Readings in perception (1958). Praca Dembera The psychology of perception (1960) jest jasno napisanym podręcznikiem ujmującym spostrzeganie z punktu widzenia psychologii z uwzględnieniem w niewielkim stopniu aspektów fizycznych i fizjologicznych.

Można również w inny sposób -wykazać, że przeszłość pozostawiła jakiś ślad udowadniając, że znanego poprzednio materiału można się nauczyć szybciej, niżby to było możliwe, gdyby ten materiał był nieznany. Chociaż może się wydawać, że się coś zupełnie „zapomniało”, nauczenie się .jakieś rzeczy po raz drugi może być łatwiejsze dzięki temu, że już kiedyś uczyliśmy się jej. Wyrazistą ilustracją tego zjawiska jest eksperyment, w którym dziecku czytano fragmenty z literatury greckiej, a następnie – wiele lat po tym uczyło się ono tych samych fragmentów.

Teoria zapominania tłumacząca je zanikaniem śladów sugeruje, że zmiany zachodzące z czasem polegają głównie na zacieraniu się, zaniku, osłabianiu wspomnień. Jest to jednakże tylko jeden aspekt zapominania. Późniejsze wspomnienia różnią się od wcześniejszych także pod innymi względami. Eksperymenty nad zeznaniami świadków wykazały, że pamiętają oni wiele rzeczy, które nigdy nie miały miejsca lub które w rzeczywistości wyglądały zupełnie inaczej niż we wspomnieniu. Jest to zapominanie przez zniekształcenie, którym zajmiemy się obecnie.

Lekarze znają obecnie grupę chorób, jctóre nazywają zaburzeniami psychosomatycznymi, ponieważ okoliczności, które wywołują te symptomy, zdają się należeć do sfery życia emocjonalnego danej osoby, same zaś symptomy są „somatyczne”, jak uszkodzenia czy zaburzenia w narządach lub tkankach ciała. Wśród chorób psychosomatycznych największe znaczenie mają owrzodzenia przewodu pokarmowego. Przypuszcza się, że przyczyną wrzodów żołądka mogą być np. zmiany napięcia mięśniowego i krążenia krwi w ściankach żołądka, które to zmiany wynikają często z powtarzających się lub długotrwałych stanów emocjonalnych. Intensywne emocje powodują nadmierne wydzielanie soków trawiennych, co może mieć skutki chemiczne, sprzyjające powstawaniu uszkodzeń. Aczkolwiek szczegóły dotyczące tych zjawisk nie są jeszcze całkiem wyjaśnione, wydaje się, że związek niedomagań organicznych z długotrwałymi stanami emocjonalnymi określonego rodzaju jest obecnie dość dobrze udowodniony (Dunbar, 1955).

Chociaż przyjmuje się, że procesy leżące u podstaw pamięci wspomnieniowej, przypominania, rozpoznawania i ponownego uczenia się mają ze sobą wiele wspólnego, nie należy przypuszczać, że są to jedynie arbitralne metody mierzenia tej samej rzeczy. W procesach tych występują zarówno podobieństwa, jak i różnice, a różnice te przejawiają się na kilka sposobów.

W innych badaniach osiągnięto pewne wyniki w określaniu emocji na podstawie samych tylko gestów rąk (Carmichael, Roberts i Wessel, 1937) lub odtwarzanego głosu mówiącej osoby (Dusenbury i Kno- wer, 1939). Nie wiemy, jak trafne byłyby tego rodzaju oceny, gdyby te materiały pochodziły od osób żyjących w innej kulturze. Powodzenie w rozpoznawaniu emocji na podstawie mimiki twarzy, gestów i głosu zależy przypuszczalnie w dużym stopniu od konwencji przyjętych w społeczeństwie, w którym dana osoba się wychowywała.

Wykłady o czynności mózgu Pawłowa (1929, wyd. poi. z 1955) jest to klasyczna praca o ślinowych odruchach warunkowych u psów. Analogicznym sprawozdaniem z badań nad warunkowaniem instrumentalnym jest książka Skinnera The behavior of organisms (1938). Późniejsze prace i osiągnięcia z zakresu teorii warunkowania oraz badań eksperymentalnych w tej dziedzinie zrekapitulowano w nowym opracowaniu Kimble’a książki Hilgarda i Marquisa Conditioning and learning (1961).

Jeśli światło słoneczne przepuścimy przez pryzmat, rozszczepi się óno na wstęgę różnobarwnego światła, podobną do dobrze nam znanej tęczy. Barwy te odpowiadają różnym długościom fali, przy czym czerwony kraniec tęczy odpowiada falom dłuższym, a kraniec fioletowy – krótszym. Wstęga, która powstała na skutek przepuszczania światła słonecznego przez pryzmat nosi nazwę widma słonecznego (ryc. 8-5). Na widmie oznaczono długości fal, odpowiadające różnym częściom widma. Są one wyrażotfe w milionowych częściach milimetra – za pomocą jednostki zwanej milimikronem i oznaczanej m,u-. Czerwony kraniec widma staje się niewidzialny powyżej na odległość około 1 km. Najwyższym osiągnięciem oka jest wykrycie drutu, którego grubość odpowiada zaledwie 0,5 sek. łuku, czyli około jednej dwumilionowej łuku koła. Ta zdolność rozróżniania jest tym bardziej godna- uwagi, że jeden czopek wy-pelnia kątową część siatkówki 60 razy większą od szerokości reprezentowanej przez obraz drutu. To precyzyjne odróżnianie zachodzi wtedy, gdy oko jest w stałym ruchu po łuku większym niż kątowe wymiary najmniejszego widzialnego przedmiotu (Ratliff i Riggs, 1950). W istocie tak precyzyjna ostrość widzenia jest prawdopodobnie możliwa tylko dlatego, że oko jest stałe w ruchu i ostrość widzenia może być rezultatem pobudzania wielu sąsiadujących ze sobą czopków w trakcie kolejnych ruchów oka w odniesieniu do danego przedmiotu. (Możemy zauważyć mimochodem, że pokusa, aby trzymać się analogii między okiem a aparatem fotograficznym, upada, gdy uwzględniamy bardziej subtelne aspekty widzenia).

Jeśli pewne formy emocjonalnego zachowania mają wpływ przystosowawczy, a inne – zakłócający, to potrzebna jest higiena życia emocjonalnego, tak aby dojrzali ludzie mogli cieszyć się z przeżywania emocji, nie ponosząc szkody na skutek jakichś emocjonalnych wybryków.

Ogólną krzywą, wyprowadzoną zgodnie ze statystyczną teorią uczenia się Estesa, przekształcono w formy pozwalające na empiryczne sprawdzenie jej za pomocą czterech miar: 1) liczby reakcji na minutę: 2) średniego czasu trwania reakcji: 3) skumulowanej liczby błędów oraz 4) czasu biegu. .Pierwsze dwie krzywe (a i b) odnoszą się do eksperymentu z naciskaniem drążka, a dwie pozostałe Cc i d) do uczenia się labiryntu w kształcie litery T. Linia ciągła przedstawia w każdym przypadku krzywą teoretyczną, podczas gdy kółka reprezentują dane z eksperymentów. (Dokładne znaczenie równań poszczególnych krzywych oraz sposób ich wyprowadzenia wykracza poza zakres tej książki). Od stopnia zgodności tych krzywych z danymi zależy sukces teorii. (Źródło: Estes, 1959, s. 402). reakcji, na skumulowaną liczbę błędów oraz na czas biegu przez labirynt. Z wykresów tych wynika w sposób oczywisty, że krzywa teoretyczna (zaznaczona w każdym przypadku grubą linią) zgadza się.z punktami, które reprezentują wyniki eksperymentów.

Jest rzeczą możliwą, że pewien rodzaj uczenia się klasyfikowany jako odruch warunkowy może być w rzeczywistości uczeniem się znaków mówiących, co do czego prowadzi. Takie było przekonanie Edwarda