Zabawą jest każda aktywność, której dziecko oddaje się dla samej przyjemności, jaką ta czynność z sobą niesie, a nie dla jakichkolwiek końcowych rezultatów. Bawimy się dla samej zabawy. Na tym właśnie polega różnica między pracą a zabawą, że nieistotne są jej ostateczne efekty. Zabawa zajmuje tak znaczną część życia dziecka, że często nie dostrzegamy jej znaczenia. Odgrywa ona ogromną rolę w następujących płaszczyznach rozwoju:

Nasze spostrzeżenia są selektywne. Nie reagujemy w równym stopniu na wszystkie bodźce, które na nas oddziałują, lecz koncentrujemy się na nielicznych. Tę percepcyjną koncentrację nazywamy uwagą. Dzięki procesom uwagi możemy skupić się na wybranych bodźcach i nic dopuścić bodźców zakłócających.

Aby w pełni rozumieć różne przejawy stanów emocjonalnych, należy wiedzieć, jakie zachodzą relacje pomiędzy nimi a bodźcem, który je wywołał, oraz znać wzajemne relacje między nimi. Prawdziwe znaczenie rozlicznych przejawów emocjonalnego pobudzenia zależy jednak od roli, jaką odgrywają one w całokształcie emocjonalnej charakterystyki jednostki.

Zagadnienie: co jest wrodzone, a co nabyte występuje we wszystkich przypadkach, w których wchodzi w grę zdolność rozróżniania i reagowania. Dotyczy to także sygnałów lokalizacji. Dowodzono, że sygnały lokalizacji powstają dzięki uczeniu się. Gdy ukłujemy się w rękę, cofamy ją odruchowo i szukamy oczami ostrego przedmiotu, który spowodował ból. Dzięki wielu doświadczeniom tego rodzaju uczymy się rozpoznawać, kiedy (i gdzie) coś dotyka naszej prawej ręki: dotknięciu zaczął towarzyszyć sygnał lokalizacji. Rozumowanie to stosuje się celem wyjaśnienia, dlaczego, na przykład, tak trudno wskazać komuś, gdzie ma nas podrapać, gdy swędzą nas w jakimś miejscu plecy. Zgodnie z tym rozumowaniem lokalizacja bodźców na plecach jest słaba, ponieważ jest zbyt mało sposobności, aby nauczyć się dokonywania niezbędnych rozróżnień.

Wpływ dziedziczności na naszą strukturę fizyczną, umysłową, emocjonalną i społeczną jest ogromny, lecz trudny do zdefiniowania. Co to jest dziedziczność? Dziedziczność biologiczna to, upraszczając, przekazywanie cech z jednego pokolenia na drugie w procesie rozmnażania się.

Wiek, w którym pojawia się menstruacja, jest związany ze wzrostem, wagą i stanem rozwoju kośćca, to znaczy dziewczęta, które są wyższe, ważą więcej i które cechuje bardziej zaawansowany rozwój szkieletu, dojrzewają wcześniej.

Rywalizacja stanowi znamienny rys naszego szkolnictwa. Przyjmuje ona różne formy i zachodzi na wielu poziomach. Może odbywać się pomiędzy uczniami, pomiędzy grupami uczniów, pomiędzy chłopcami i dziewczętami. Czasem rywalizują ze sobą poszczególne klasy, a niekiedy całe szkoły, jak w przypadku międzyszkolnych zawodów sportowych.

Odruchem wrodzonym u dziecka nazywamy natychmiastową, automatyczną reakcję mięśniową na bodziec. Odruch taki polega zazwyczaj na jakimś szybkim ruchu mającym na celu ochronę ciała przed uszkodzeniem. W toku ewolucji przetrwały te zwierzęta, które miały bardziej rozwinięte odpowiednie odruchy.

Woreczki przedsionkowe (mieszek i woreczek) leżą w przedsionku właściwym pomiędzy podstawą kanałów półkolistych a ślimakiem i dostarczają informacji o pozycji ciała, gdy jest ono w spoczynku. Wrażliwą częścią jest tu znowu żelatynowa masa z osadzonymi w niej komórkami włosowatymi i ziarnkami zwanymi otolitami (dosłownie „kamienie uszne”). Normalny nacisk otolitów na komórki włosowate daje nam poczucie pozycji pionowej, a każda zmiana mówi nam, że głowa jest przechylona.

W wieku dwóch i pół do trzech lat mogą pojawiać się przejściowe zaparcia. Później natomiast, kiedy dziecko zacznie chodzić do szkoły, napięcia, lęki i ekscytacje z tymi związane bywają raczej przyczyną skłonności do rozwolnień. Powyższy opis jest bardzo ogólny. U konkretnych dzieci cały proces może przebiegać nieco inaczej i mogą też pojawiać się swoiste wariacje, jak na przykład smarowanie kałem mebli i ciała. Ekscesom takim można jednak z łatwością zapobiegać, dając dziecku do zabawy modelinę lub jakiś inny, społecznie akceptowany substytut.

Zabawki odgrywają bardzo ważną rolę w życiu dziecka. Potrzebuje ono zabawek, które może dotykać, przesuwać, zmieniać. Są niezwykle ważne w rozwoju precyzji i sprawności ruchów, a także potrzebne do uformowania się pojęcia własności i posiadania. Dzięki zabawkom dziecko ma poczucie, że panuje przynajmniej nad pewnym wycinkiem swego otoczenia i może decydować o nim zgodnie z własną wolą. Zabawki, jeśli mają spełnić swe psychologiczne zadanie, powinny wyzwalać aktywne zaangażowanie dziecka. Dlatego zabawki całkowicie zautomatyzowane i wykończone nie pozostawiają dziecku żadnego pola do działania.

Starożytna koncepcja zależności temperamentu od płynów w ciele odżyła we współczesnej nauce o wydzielaniu hormonów przez gruczoły (tzw. wydzielaniu wewnętrznym), czyli w endokrynologii. Nauka ta odrzuciła oczywiście listę „humorów” wyodrębnionych przez Hipokratesa. Utrzymała jednak założenie, że pewne wewnętrzne substancje chemiczne wpływają na działanie systemu nerwowego. Substancje te nazywają się hormonami. Są one wydzielane do krwi przez gruczoły wydzielania wewnętrznego. Gruczoły te nazywa się czasem gruczołami dokrewnymi, ponieważ nie mają żadnych przewodów czy dróg wiodących do określonych części ciała, jak np. ślinianki czy gruczoły łzowe.

Sposoby wyrażania emocji, podobnie jak inne rodzaje złożonego zachowania, rozwijają się w wyniku dojrzewania i uczenia się. Niemowlę płacze od chwili urodzenia się: gdy jest starsze, jego śmiech jest równie spontaniczny jak płacz. Rodzi się ono ze zdolnością do płaczu, a zdolność do śmiechu zjawia się dzięki dojrzewaniu. Niektóre aspekty jego emocjonalnego zachowania są jednakże nabyte. Gdy dziecko dorasta, uczy się płakać w określonym celu – aby zwrócić na siebie uwagę rodziców lub zdobyć ich współczucie: uczy się powstrzymywać czasem łzy, mimo że ma ochotę zapłakać. Dowiaduje się także, że są okoliczności, kiedy należy się śmiać, i takie okoliczności, kiedy śmiech jest .źle widziany. Dziecko musi się nauczyć nie tylko tego, jakie są przyczyny emocji, lecz także i tego, jak kontrolować przejawy emocji zgodnie ze w’zorcami, które w jego kulturze uważa się za właściwe. Może śmiać się i płakać cicho lub głośno, starając- się nad tym panować lub ni.e. Uczy się ono rozróżniać przyjemny uśmiech, zwykły śmiech i hałaśliwe „ryczenie ze śmiechu”.