W sensie prawnym określenie „dziecko” dotyczy każdej osoby, która nie ukończyła osiemnastego roku życia. Wyrażając się językiem potocznym, mamy na myśli osobę jeszcze niedojrzałą. W psychologii słowo „dziecko” często ma znaczenie prawne, zwłaszcza jeśli występuje w tytule książki. Często jednak przyjmuje też znaczenie potoczne. By je uściślić, przyjmijmy, że dzieciństwo to okres pomiędzy trzecim a jedenastym rokiem życia, po którym zaczyna się dojrzewanie. Ten przedział wiekowy będzie stanowił przedmiot naszych rozważań w niniejszym rozdziale.

Motyw panowania jest bardzo silną cechą ludzką. Ludzie nieustannie dążą do wolności, przezwyciężania przeszkód, kontroli nad sytuacją. Wielka satysfakcja towarzysząca ukończeniu jakiegoś przedsięwzięcia, rozwiązaniu problemu czy zwycięstwu w zawodach pokazuje moc tego motywu.

Osoby, które znają się na malowaniu, będą oponować przeciwko nazwaniu kolorów: żółtego i niebieskiego dopełniającymi, ponieważ barwniki te po zmieszaniu dają barwę zieloną, nie szarą. Ale mówimy tu o mieszaniu świateł, nie barwników. Zasady mieszania w tych dwóch przypadkach nie są wzajemnie sprzeczne, chociaż wyjaśnienie tej różnicy jest nieco zawikłane. Nie wchodząc w szczegóły warto zapamiętać, że mieszanie świateł ma charakter addytywny („dodawanie” barw), podczas gdy mieszanie barwników jest po części mieszaniem przez absorpcję („odejmowanie” barw), a to z powodu selektywnego pochłaniania światła przez barwniki. (Nigdy nie można być pewnym na podstawie znajomości barwy składników, jaki będzie wynik mieszania przez absorpcję – ryc. 8-6).

Główną funkcją gruczołu tarczycy jest przyspieszenie chemicznej aktywności ciała – zwłaszcza utleniania. Hormon tarczycy zwany jest tyroksyną. Kiedy występuje deficyt tyroksyny, chemiczna aktywność ciała – metabolizm – spada do bardzo niskiego poziomu, a chory traci energię i staje się ospały. Ów stan zwany jest obrzękiem śluzowatym. Skóra jest opuchnięta, mięśnie i mózg wykazują inercję. Chory nie może się skoncentrować. Nie może myśleć ani działać efektywnie. Jest apatyczny i łatwo zapomina.

Kwestionariusze dotyczące częstości masturbacji wśród nastoletnich chłopców i dziewcząt pokazują, że jest to zjawisko powszechne. Badania Kinseya i innych badaczy wskazują, że 70-90% mężczyzn przyznaje, iż uprawiało masturbację w okresie młodzieńczym. Wśród kobiet odsetek ten jest niższy i wynosi 30-70%.

Jednym z najbardziej znaczących współczesnych psychologów osobowości jest HANS J. EYSENCK. Zastosował on ściśle naukowe podejście do badań nad osobowością. Broni poglądu, że nauka zajmuje się pomiarem i kwantyfikacją, a zatem psychologia osobowości powinna na tych metodach się opierać. Zakłada podejście nomotetyczne, tzn. szuka praw rządzących zachowaniami całych grup ludzkich, a nie idiograficzne (opisowe). n i leptosomiczny, zaś pomiędzy typem pyknicznym i leptosomicz- nym umieścił typ atletyczny. Wszyscy, którzy nie mieścili się w jednej z trzech pierwszych kategorii, zaliczali się do kategorii czwartej, a mianowicie do grupy dysplastycznej lub asymetrycznej. Po dokonaniu takiego podziału Kretschmer porównał budowę fizyczną pacjentów z diagnozami ich umysłowych schorzeń. Doszedł do wniosku, że odkrył istotny związek pomiędzy typem fizycznym a rodzajem psychicznych zaburzeń. Generalnie rzecz ujmując, dolegliwością krępych pykników były wahania nastroju typu maniakalno-depresyjnego. Szczupli leptosomicy cierpieli na schorzenia wycofującej się osobowości wskazującej na schizofrenię.

Gdybyśmy chcieli opracować testy dla każdej z możliwych zdolności danej osoby, już po krótkim czasie zostalibyśmy zasypani arkuszami tabel wyznaczających korelacje pomiędzy nimi. Z reguły potrzebne są testy badające jedynie ograniczoną liczbę uzdolnień, jednakże takich, które powszechnie decydują o większości ludzkich osiągnięć. Są to tak zwane czynniki grupowe, o których wspomnieliśmy na początku niniejszego rozdziału. Psychologowie posługujący się metodą analizy czynnikowej są zgodni co do tego, że uzdolnienia podstawowe, ujawniające się we wszystkich mierzonych umiejętnościach, są następujące:

Widzieliśmy, że funkcje narządów zmysłów oraz sposób, w jaki z nich korzystamy, determinują nasze dostosowywanie się do wydarzeń codziennego życia. Jeśli chodzi o funkcjonowanie zmysłów, to niektórzy z nas na przykład nie rozróżniają kolorów, a inni cierpią na „kurzą ślepotę”. Najlepiej skoordynowany zmysł równowagi charakteryzuje tancerza baletowego. Doskonały zmysł smaku niezbędny jest zawodowemu kiperowi. Ktoś, kto ma niezwykłe wyczucie tonacji i zdolność do rozróżniania dźwięków, może zostać muzykiem.

Zbliżamy się do tego momentu w życiu dziecka, kiedy wchodzi ono w środowisko szkolne. Sześciolatek wnosi ze sobą nie tylko niezdyscyplinowaną umysłowość i ograniczone umiejętności, ale także pełną dynamiki osobowość wypełnioną już rozmaitymi postawami, nawykami i pojęciami, dotyczącymi wszystkich aspektów życia. Jego cechy emocjonalne i społeczne będą – tak samo jak iloraz jego inteligencji – określały zdolność do nabywania wiedzy.

Obecnie lepiej już rozumiemy psychologiczną atrakcyjność bandy lub gangu młodzieżowego. W jego obrębie dziecko nie musi rywalizować lub raczej – nie musi bać się utraty statusu, jeśli poniesie porażkę. Istnieją tu tylko dwie oceny: sukces i doskona- łość (ta druga dotyczy, rzecz jasna, tylko przywódcy). Jego niepowodzenia nie są traktowane poważnie, bo nie są odnotowywane ani też nie wpływają na samo uczestnictwo w grupie. Inni członkowie grupy uczą je tego, co musi wiedzieć, w sposób dla niego w pełni zrozumiały.

Rezultaty otrzymane dla HJO bjdanyeh. zgodności pomiędzy emocją wyrażaną mimicznie a rozpoznaną waha się od 93% dla miłości, szczęścia i radości do 60% dla gniewu i wściekłości. Sześć tych kategorii można ułożyć w skalę: kategorie rozpoznawane na ogół mylnie umieszcza się bliżej siebie, a kategorie rozpoznawane na ogól poprawnie – w większej odległości. Takie uporządkowanie (zastosowane w tablicy 6-2) jest możliwe tylko dzięki temu, że istnieją jakieś systematyczne powiązania między przedstawionymi emocjami.

Dzięki temu, że zwracamy uwagę na wyniki, uczymy się wielu rzeczy. Gdy strzelamy do tarczy, staramy się celować nieco wyżej, jeśli ostatni strzał poszedł zbyt nisko: lecz uczenie się nie jest równie racjonalne, jak nasze postępowanie w powyższym przykładzie. Nie zawsze wyzyskujemy całą dostępną informację, a czasem korzystamy z niej nieświadęmie. Na przykład, w pewnym eksperymencie proszono badanych, by móWili jakieś słowa. Jeśli badani podawali rzeczowniki w liczbie mnogiej, byli nagradzani, podczas gdy inne reakcje ignorowano. Badani nauczyli się podawać rzeczowniki w liczbie mnogiej, lecz nie wiedzieli, czego właściwie się uczyli (Greenspoon, 1955).

Eksperymentator za pomocą jednej dźwigni może zmieniać względną wielkość baloników, a za pomocą drugiej – względną siłę ich oświetlenia. Badanemu, który obserwuje baloniki znajdujące się w ciemnym pomieszczeniu, wydaje się, że baloniki, w miarę jak zmienia się ich wielkość i jasność, ' zbliżają się ku niemu, bądź oddalają, chociaż w rzeczywistości pozostają one w stałej odległości. puje, a z drugiej wypuszcza powietrze, badany spostrzega rosnący balonik jako zbliżający się ku niemu, a malejący – jako oddalający się od niego. W rzeczywistości pozostają one, rzecz jasna, w pierwotnej stałej odległości (z wyjątkiem małego i nieistotnego przemieszczenia przednich powierzchni, spowodowanego przez zmianę średnicy balonów).