Z tego samego powodu takie zachowanie bywa czasami nazywane zachowaniem instrumentalnym, ponieważ jest ono środkiem do osiągnięcia jakiegoś skutku, podobnie jak narzędzia lub inne instrumenty. Stąd warunkowanie sprawcze znane jest także jako warunkowanie instrumentalne (Kimble, 1961 r.). (przyp. aut.). Przypominamy, że tego ostatniego określenia używamy w niniejszym polskim wydaniu książki (przyp. red.). że za każdym razem, gdy szczur naciśnie drążek, kulka pokarmu wpada do miski. Szczur zjada ją, a wkrótce potem znowu naciska drążek. Pokarm wzmacnia naciskanie drążka, a wykres zmieniającej się w czasie częstotliwości naciskania stanowi obraz przebiegu warunkowania instrumentalnego.
Jeśli odłączyć zasobnik pokarmowy, tak że naciskanie drążka nie daje już pokarmu, częstotliwość naciskania drążka zmaleje. Oznacza to, że reakcja instrumentalna przy braku wzmocnienia ulega wygaszaniu, tak samo jak klasyczny odruch warunkowy.
Eksperymentator może wywołać różnicowanie, podając pokarm tylko wtedy, kiedy szczur naciska pręt w czasie palenia się żarówki. Reakcja ta jest więc wzmacniana, gdy światło się pali, a nie wzmacniana w ciemności. Takie wybiórcze wzmacnianie prowadzi do tego, że szczur będzie naciskał drążek tylko przy zapalonym świetle.
Mając ten przykład przed oczyma, możemy zastanowić się nad znaczeniem uwarunkowanego zachowania sprawczego. Jak wspomniano przedtem, nazwano je sprawczym, ponieważ oddziałuje ono na otoczenie: szczur, naciskając drążek, uzyskuje dostęp do pokarmu. W warunkowaniu klasycznym zwierzę jest bierne, oczekuje tylko na pojawienie się bodźca warunkowego, po którym następuje bodziec bezwarunkowy. W warunkowaniu instrumentalnym zwierzę musi być aktywne: jego zachowanie nie będzie wzmocnione, jeśli nie wykon a ono czegoś.
Przejdźmy teraz do definicji. Termin warunkowanie instrumentalne odnosi się do utrwalenia związku między bodźcem a reakcją przez podawanie wzmacniającego bodźca po tej reakcji. Zwy- kle bodziec wzmacniający jest tego rodzaju, że może zaspokoić jakiś popęd, lecz nie musi tak być. Jest on wzmacniający, jeśli utrwala reakcję, która go poprzedza. Ryc. 9-7 przedstawia schemat warunkowania instrumentalnego.
W warunkowaniu instrumentalnym główną rolę odgrywa wzmacnianie reakcji (Ri> przez bodziec wzmacniający (S2). Reakcja bezwarunkowa (R2) nie decyduje o formie reakcji warunkowej (RJ, jak to się dzieje w warunkowaniu klasycznym.
Znaczną część ludzkiego zachowania można sklasyfikować jako zachowanie sprawcze (instrumentalne) – jest to więc na przykład przekręcanie klucza w zamku, prowadzenie samochodu, pisanie listu, prowadzenie rozmowy. Ile spośród tych czynności może być wywołanych przez bodziec bezwarunkowy typu pawłowowskiego? Skoro jednak takie zachowanie wystąpi, może być wzmacniane zgodnie z zasadami warunkowania instrumentalnego.
Leave a reply