Aby doprowadzić małpę do uczenia' się w jednej próbie, stosuje się następującą metodę. Eksperymentator, zasłonięty przed wzrokiem małpy, ukrywa orzech ziemny pod jednym z dwóch przedmiotów leżących na tacy przed klatką. Przedmioty te mogą się różnić kształtem, wielkością lub barwą. Przypuśćmy na przykład, że orzech jest ukryty pod zielonym trójkątnym kawałkiem drzewa – drugim przedmiotem na tacy jest czerwony, okrągły kawałek drzewa. .
W pierwszej próbie małpa musi „zgadnąć”, gdzie jest orzech. Jeśli wybierze zielony trójkąt, znajdzie orzech i zje go. Jeśli wybierze czerwony, okrągły kawałek drzewa, nie znajdzie nic i musi czekać do następnej próby. Po każdej próbie eksperymentator ponownie umieszcza ekran między tacą a klatką, po czym znowu pokazuje te same dwa przedmioty w tym samym lub zmienionym położeniu, lecz nadal z orzechem pod zielonym trójkątem. Po pewnej liczbie prób małpa nauczy się, gdzie szukać orzecha i zawsze będzie wybierała zielony trójkąt niezależnie od jego położenia. Jest to typowe uczenie się różnicowania wybiórczo wzmacnianego za pomocą orzecha lub jego braku.
Istnieje pewna odmiana tego eksperymentu zwana różnicowaniem odwracalnym. Nauczywszy się, że zielony trójkąt jest pozytywny (wzmacniany), a czerwone koło negatywne (nie wzmacniane), małpa nagle stwierdza, że orzech nie znajduje się pod zielonym trójkątem, lecz pod czerwonym kołem. Jeśli pojawi się „wgląd”, wybierze potem czerwoną figurę zamiast zielonej, przezwyciężając swoje poprzednie nawyki. Nie wprowadza ona tej zmiany od razu, lecz zagląda najpierw pod poprzednio wzmacniany zielony trójkąt lub też pojawiają się zaburzenia i przez pewien czas zagląda pod oba, W końcu przyswaja sobie odwrotny nawyk i niezmiennie wybiera czerwone koło jako pozytywne w nowej sytuacji.
Gdy małpa nauczy się wybierać pozytywny bodziec z nowej pary bodźców, a następnie stwierdzi nagle, że nie został on wzmocniony, o wiele szybciej przestawi się na drugi bodziec. W miarę ćwiczenia uczy się ona dokonywać zmiany po jednej próbie. Gdy bodziec pozytywny nie jest raz wzmocniony, w następnej próbie małpa niezmiennie wybiera drugi bodziec. Nie musi uciekać się nadal do prób i błędów, . zna reguły gry, wykazuje behawioralne oznaki wglądu (Harlow, 1949).
Eksperymenty tego rodzaju mogą dopomóc w wyjaśnieniu, jakie związki zachodzą pomiędzy uczeniem się przez próby i błędy a uczeniem się przez wgląd. Wszyscy uczyliśmy się przez wgląd dostatecznie często, aby wiedzieć, że proces taki zachodzi. Obecnie wyłania się naukowe zagadnienie, czy wgląd można wyjaśnić na podstawie zasad kształtowania się nawyków, czy też nie. Definitywna odpowiedź wymaga dalszych badań.
Leave a reply