We wszystkich rodzajach uczenia się, które dotychczas omawialiśmy (warunkowanie klasyczne, warunkowanie instrumentalne oraz uczenie się reakcji złożonych), kładzie się nacisk na organizację zachowania w nawyki lub skojarzenia, wyuczone sekwencje bodźców i reakcji o mniejszej lub większej złożoności. Ci badacze, którzy uważają, że uczenie się jest to kształtowanie nawyków, nie przeczą, że zrozumienie odgrywa pewną rolę: uznają oni, na przykład, wpływ sensowności materiału i znaczenie znajomości wyników8, Według nich większe znaczenie ma jednak inne zjawisko aniżeli zrozumienie – jakiś rodzaj mozolnych prób i błędów prowadzących wreszcie do sukcesu.
Inni psychologowie zwracają o wiele większą uwagę na rolę spostrzegania i wiedzy, czyli na procesy poznawcze. Obawiają się oni, że nacisk na kształtowanie nawyków może prowadzić do zbyt dużego zainteresowania czynnościami fragmentarycznymi, a zbyt małego – organizacją poszczególnych zależności i treścią. Na przykład nauczyciel w szkole pod wrażeniem teorii o kształtowaniu nawyków może w nadmiernym stopniu stosować uczenie się na pamięć (mechaniczne) i ćwiczenie przez powtarzanie, nie troszcząc się dostatecznie o to, czy dzieci zrozumiały to, czego się uczą. '
Częściowo jako protest przeciwko nadmiernemu zajmowaniu się tymi rodzajami uczenia się, które pozwalają na osiąganie stopniowej poprawy wyników poprzez próby i błędy, niemiecki psycholog (później przeniósł się do Ameryki) Wolfgang Kohler przeprowadził niezwykłe interesujące eksperymenty na szympansach. W czasie, gdy pracowały one nad rozwiązaniem jakiegoś problemu, w pewnym momencie zdawały się chwytać jego wewnętrzne zależności poprzez „wgląd” (insight). Przez wgląd rozumiemy rozwiązywanie problemu dzięki spostrzeżeniu zależności istotnych dla rozwiązania. Obserwując zachowanie małp,
Leave a reply