Jak wspomnieliśmy poprzednio, warunkowanie klasyczne bywa czasami określane jako metoda zastępowania bodźca, ponieważ bodziec warunkowy zastępuje bezwarunkowy i wywołuje reakcję właściwą dla bodźca bezwarunkowego. Zasada zastępowania nie może jednakże wyjaśnić nowego zachowania, a mianowicie, uczenia się całkowicie nowych układów ruchów. W takich sytuacjach można jednak badać warunkowanie instrumentalne.

Nabyty strach prowadzi do usilnego unikania tych sytuacji, w których istnieje możliwość wystąpienia wywołującego strach zdarzenia lub pojawienia się przerażającego przedmiotu. Strach motywuje organizm do ucieczki od przedmiotu wywołującego obawę, jak i do unikania z nim kontaktów. Nadmierny czy patologiczny strach, zwany fobią, wpływa silnie na postępowanie osób, które nań cierpią. Może to być strach przed wysokością, zamkniętymi pomieszczeniami, otwartą przestrzenią, zwierzętami, brudem lub chorobami. Lista ta nie jest oczywiście kompletna: prawie każda rzecz może stać się przedmiotem fobii. Charakterystyczną historię przypadku takiej fobii podaje William Ellery Leonard, poeta i profesor języka angielskiego na Uniwersytecie Stanu Wisconsin, w swojej autobiografii pt. The Locomotive God (Lokomotywa – Bogiem). Jego strach przed lokomotywą, wynikający z pewnego wydarzenia w dzieciństwie, zniewolił go do tego stopnia, że bał się wychodzić z domu, tak że faktycznie był uwięziony przez „siebie samego”. Ośmielał się odejść jedynie na niewielką odległość od domu. Strach był dla niego potężnym motywem, silnie oddziałującym na jego -zachowanie, a tym samym na cały przebieg jego życia.

Umiarkowany stopień wglądu występuje tak często w ludzkim uczeniu się, że jesteśmy skłonni przyjmować go jako coś oczywistego. Wiemy, jak założyć baterię do latarki, jak napełnić wieczne pióro, z różnym stopniem zrozumienia tego, co robimy. Czasami wgląd przychodzi w sposób bardzo wyraźny i wówczas występuje to, co trafnie nazwano ,,przeżyciem aha”. Rozwiązanie problemu staje się nagle jasne, wygląda to tak, jak gdyby w ciemnościach zapalono światło. Stany tego rodzaju zjawiają się zwykle przy rozwiązywaniu różnych zagadek i łamigłówek, które stanowią dobrą rozrywkę właśnie dlatego, że ludzie cieszą się osiągnięciem wglądu, oczywiście, jeśli on nastąpi. Jako przykład może posłużyć problem przedstawiony na ryc. 9-22.

Lęk jest przede wszystkim stanem obawy, troski i zaniepokojenia Jest to specjalny rodzaj strachu. Podczas gdy zwykły strach ma zawsze swój przedmiot, to lęk jest strachem o przedmiocie niejasnym lub w ogóle nie ma przedmiotu. Nieokreślony strach będzie zatem jednym ze znaczeń lęku. Jest to, być może, znaczenie tego słowa najpowszechniej przyjęte przez psychologów.

W czasie, gdy dziewięcio- lub dziesięciolatek jest najbardziej otwarty na sugestie lidera grupy, zaczyna się ponownie zachowywać jak trzylatek, w tym sensie, że robi dokładnie odwrotnie, niż życzą sobie jego rodzice. Duch buntu i lojalność wobec przywódcy bandy mogą zaowocować konfliktami z prawem. Przestępczość nieletnich zwykle zaczyna się w ten sposób, że dziecko – aby wykazać się odwagą – gotowe jest dokonywać nawet drobnych kradzieży, podpaleń lub aktów ekshibicjonizmu.