Wpływ dziedziczności na naszą strukturę fizyczną, umysłową, emocjonalną i społeczną jest ogromny, lecz trudny do zdefiniowania. Co to jest dziedziczność? Dziedziczność biologiczna to, upraszczając, przekazywanie cech z jednego pokolenia na drugie w procesie rozmnażania się.

Wiek, w którym pojawia się menstruacja, jest związany ze wzrostem, wagą i stanem rozwoju kośćca, to znaczy dziewczęta, które są wyższe, ważą więcej i które cechuje bardziej zaawansowany rozwój szkieletu, dojrzewają wcześniej.

Rywalizacja stanowi znamienny rys naszego szkolnictwa. Przyjmuje ona różne formy i zachodzi na wielu poziomach. Może odbywać się pomiędzy uczniami, pomiędzy grupami uczniów, pomiędzy chłopcami i dziewczętami. Czasem rywalizują ze sobą poszczególne klasy, a niekiedy całe szkoły, jak w przypadku międzyszkolnych zawodów sportowych.

Odruchem wrodzonym u dziecka nazywamy natychmiastową, automatyczną reakcję mięśniową na bodziec. Odruch taki polega zazwyczaj na jakimś szybkim ruchu mającym na celu ochronę ciała przed uszkodzeniem. W toku ewolucji przetrwały te zwierzęta, które miały bardziej rozwinięte odpowiednie odruchy.

Woreczki przedsionkowe (mieszek i woreczek) leżą w przedsionku właściwym pomiędzy podstawą kanałów półkolistych a ślimakiem i dostarczają informacji o pozycji ciała, gdy jest ono w spoczynku. Wrażliwą częścią jest tu znowu żelatynowa masa z osadzonymi w niej komórkami włosowatymi i ziarnkami zwanymi otolitami (dosłownie „kamienie uszne”). Normalny nacisk otolitów na komórki włosowate daje nam poczucie pozycji pionowej, a każda zmiana mówi nam, że głowa jest przechylona.

W wieku dwóch i pół do trzech lat mogą pojawiać się przejściowe zaparcia. Później natomiast, kiedy dziecko zacznie chodzić do szkoły, napięcia, lęki i ekscytacje z tymi związane bywają raczej przyczyną skłonności do rozwolnień. Powyższy opis jest bardzo ogólny. U konkretnych dzieci cały proces może przebiegać nieco inaczej i mogą też pojawiać się swoiste wariacje, jak na przykład smarowanie kałem mebli i ciała. Ekscesom takim można jednak z łatwością zapobiegać, dając dziecku do zabawy modelinę lub jakiś inny, społecznie akceptowany substytut.

Zabawki odgrywają bardzo ważną rolę w życiu dziecka. Potrzebuje ono zabawek, które może dotykać, przesuwać, zmieniać. Są niezwykle ważne w rozwoju precyzji i sprawności ruchów, a także potrzebne do uformowania się pojęcia własności i posiadania. Dzięki zabawkom dziecko ma poczucie, że panuje przynajmniej nad pewnym wycinkiem swego otoczenia i może decydować o nim zgodnie z własną wolą. Zabawki, jeśli mają spełnić swe psychologiczne zadanie, powinny wyzwalać aktywne zaangażowanie dziecka. Dlatego zabawki całkowicie zautomatyzowane i wykończone nie pozostawiają dziecku żadnego pola do działania.

Starożytna koncepcja zależności temperamentu od płynów w ciele odżyła we współczesnej nauce o wydzielaniu hormonów przez gruczoły (tzw. wydzielaniu wewnętrznym), czyli w endokrynologii. Nauka ta odrzuciła oczywiście listę „humorów” wyodrębnionych przez Hipokratesa. Utrzymała jednak założenie, że pewne wewnętrzne substancje chemiczne wpływają na działanie systemu nerwowego. Substancje te nazywają się hormonami. Są one wydzielane do krwi przez gruczoły wydzielania wewnętrznego. Gruczoły te nazywa się czasem gruczołami dokrewnymi, ponieważ nie mają żadnych przewodów czy dróg wiodących do określonych części ciała, jak np. ślinianki czy gruczoły łzowe.

Sposoby wyrażania emocji, podobnie jak inne rodzaje złożonego zachowania, rozwijają się w wyniku dojrzewania i uczenia się. Niemowlę płacze od chwili urodzenia się: gdy jest starsze, jego śmiech jest równie spontaniczny jak płacz. Rodzi się ono ze zdolnością do płaczu, a zdolność do śmiechu zjawia się dzięki dojrzewaniu. Niektóre aspekty jego emocjonalnego zachowania są jednakże nabyte. Gdy dziecko dorasta, uczy się płakać w określonym celu – aby zwrócić na siebie uwagę rodziców lub zdobyć ich współczucie: uczy się powstrzymywać czasem łzy, mimo że ma ochotę zapłakać. Dowiaduje się także, że są okoliczności, kiedy należy się śmiać, i takie okoliczności, kiedy śmiech jest .źle widziany. Dziecko musi się nauczyć nie tylko tego, jakie są przyczyny emocji, lecz także i tego, jak kontrolować przejawy emocji zgodnie ze w’zorcami, które w jego kulturze uważa się za właściwe. Może śmiać się i płakać cicho lub głośno, starając- się nad tym panować lub ni.e. Uczy się ono rozróżniać przyjemny uśmiech, zwykły śmiech i hałaśliwe „ryczenie ze śmiechu”.

Jak ujął to w 1890 roku WILLIAM JAMES, niemowlę odbiera własne otoczenie jako ,jeden wielki, hałaśliwy chaos”. W miarę dojrzewania i uczenia się zaczyna postrzegać przedmioty, a następnie wyodrębniać ich cechy. Dawne doświadczenia nabierają znaczenia, kiedy zostają skojarzone z sensem nowych doświadczeń. Na przykład pomarańcza, znana początkowo jedynie jako owoc, z czasem zaczyna oznaczać kolor, drzewo, sok i kwiat. Pojęcie „pomarańczowości” ulega rozszerzeniu, a dziecko poczyna dostrzegać, że za prosto brzmiącymi słowami kryje się złożona rzeczywistość.

ARNOLD GESELL i jego współpracownicy w książce pt. Youth: The Years from Ten to Sixteen (Młodość: lata od dziesięciu do szesnastu) prezentują rezultaty badań nad prawami rozwoju w okresie dorastania. Kilka cytatów pokaże, jakie rodzaje faz wyróżnili, przez które przechodzi młodzież amerykańska. Autorzy wskazują, że wyłaniający się wzór rozwoju nie jest stały i dotyczący wszystkich, zatem często musi być określany słowami: niektórzy, większość, niewielu.

Gdy wytworzyła się reakcja warunkowa na bodziec inne podobne bodźce S2 i S3 również będą wywoływały tę reakcję. Jeśli pies nauczył się ślinić na dźwięk kamertonu będący średnim C (Sj), będzie się ślinił bez dodatkowego warunkuwania także na tony wyższe i niższe (S2 lub S3). Im bardziej te nowe bodźce podobne są do bodźca pierwotnego, tym lepiej go zastępują. Ta zasada, zwana generaliza- c j ą, leży u podstaw naszej zdolności reagowania na nowe sytuacje z powodu ich .podobieństwa do sytuacji już znanych.

Istnieje też grupa popędów, które są wyzwalane przez atrakcyjne bodźce. Bodźce te sygnalizują nie tylko brak zaburzeń, ale są same w sobie źródłem przyjemności. Obejmują one jasne przedmioty, słodkie smaki, kwietne zapachy, delikatny dotyk ciała. Odwrotnie niż bodźce przeciwne – kwaśny i gorzki smak, nieprzyjemne wonie, gwałtowne, mocne dotknięcia – które wywołują reakcje wycofywania, te przyjemne bodźce wywołują chęć zbliżenia. Aktywizują one tendencje do zachowań, które znane są jako rezultat pozytywnej motywacji.