Stany emocjonalne są stanami pobudzenia. Jeśli stan emocjonalny jest przykry, organizm stara się położyć mu kres. Taki przykry stan emocjonalny odpowiada stanowi napięcia przy wzbudzonym popędzie. Organizm pod wpływem strachu stara się uciec dokładnie tak samo, jak stara się uciec od bólu. Osoba cierpiąca na lęk wysokości nauczy się unikać wysoko położonych miejsc, a jeśli się znajdzie w takim miejscu, nie zazna spokoju, dopóki nie wydostanie się stamtąd. Redukcja napięcia wywołanego przykrą emocją jest równoważna z redukcją napięcia popędowego: w takiej sytuacji emocja jest popędem.

Aby określić szanse sukcesu osób poddających się szkoleniu zawodowemu, skonstruowano specjalne testy zdolności dla rozmaitych dziedzin, jak sztuka, nauka oraz innych zawodów wymagających mniej lub bardziej złożonych umiejętności. Była już o nich mowa na początku niniejszego rozdziału.

Dorastający chłopiec czy dziewczyna jasno zdają sobie sprawę z istoty związków i nacisków społecznych. Wrażliwość ta sprawia, że chcą dostosowywać się do wymagań grupy. Zareagują szybciej na przejawy prestiżu wewnątrz własnej grupy niż na większość form uznania płynących ze strony dorosłych. Są niezwykle lojalni wobec członków własnej grupy i bardzo krytycznie nastawieni wobec wszystkich osób spoza niej.

Hull w każdej wyuczonej czynności wyróżniał dwie grupy komponentów – po pierwsze, siłę nawyku (SHR) (habit strength), jako rezultat asocjacyjnego uczenia się pod wpływem wzmocnienia, jak w warunkowaniu instrumentalnym, oraz po drugie, komponenty nie-asocjacyjne, z których najważniejszy był popęd (D) (drive). Hull podał następujący podstawowy wzór (Hull, 1951, s. 35) SER (potencjał pobudzenia) = D (popęd) x SHR (siła nawyku).

Przykłady uczenia się występowały we wszystkich poprzednich rozdziałach, a różne szczegóły tego procesu przyjmowaliśmy do wiadomości, jak dotąd, bez wyjaśnienia. Wspominaliśmy, jak dzieci uczą się upodobań pokarmowych, jak powiększają swój słownik, przyswajają sobie motywy społeczne i uczą się spostrzegać otoczenie.

Książka Allporta Theories of perception and the concept of structure (t95ô} jest wartościowa ze względu na przegląd i krytyczną analizę głównych teorii spostrzegania. Zbiór oryginalnych artykułów, z których wiele jest tłumaczonych z niemieckich źródeł, przygotowali Beardslee i Wertheimer. Ukazał się on pt. Readings in perception (1958). Praca Dembera The psychology of perception (1960) jest jasno napisanym podręcznikiem ujmującym spostrzeganie z punktu widzenia psychologii z uwzględnieniem w niewielkim stopniu aspektów fizycznych i fizjologicznych.

Można również w inny sposób -wykazać, że przeszłość pozostawiła jakiś ślad udowadniając, że znanego poprzednio materiału można się nauczyć szybciej, niżby to było możliwe, gdyby ten materiał był nieznany. Chociaż może się wydawać, że się coś zupełnie „zapomniało”, nauczenie się .jakieś rzeczy po raz drugi może być łatwiejsze dzięki temu, że już kiedyś uczyliśmy się jej. Wyrazistą ilustracją tego zjawiska jest eksperyment, w którym dziecku czytano fragmenty z literatury greckiej, a następnie – wiele lat po tym uczyło się ono tych samych fragmentów.

Teoria zapominania tłumacząca je zanikaniem śladów sugeruje, że zmiany zachodzące z czasem polegają głównie na zacieraniu się, zaniku, osłabianiu wspomnień. Jest to jednakże tylko jeden aspekt zapominania. Późniejsze wspomnienia różnią się od wcześniejszych także pod innymi względami. Eksperymenty nad zeznaniami świadków wykazały, że pamiętają oni wiele rzeczy, które nigdy nie miały miejsca lub które w rzeczywistości wyglądały zupełnie inaczej niż we wspomnieniu. Jest to zapominanie przez zniekształcenie, którym zajmiemy się obecnie.

Lekarze znają obecnie grupę chorób, jctóre nazywają zaburzeniami psychosomatycznymi, ponieważ okoliczności, które wywołują te symptomy, zdają się należeć do sfery życia emocjonalnego danej osoby, same zaś symptomy są „somatyczne”, jak uszkodzenia czy zaburzenia w narządach lub tkankach ciała. Wśród chorób psychosomatycznych największe znaczenie mają owrzodzenia przewodu pokarmowego. Przypuszcza się, że przyczyną wrzodów żołądka mogą być np. zmiany napięcia mięśniowego i krążenia krwi w ściankach żołądka, które to zmiany wynikają często z powtarzających się lub długotrwałych stanów emocjonalnych. Intensywne emocje powodują nadmierne wydzielanie soków trawiennych, co może mieć skutki chemiczne, sprzyjające powstawaniu uszkodzeń. Aczkolwiek szczegóły dotyczące tych zjawisk nie są jeszcze całkiem wyjaśnione, wydaje się, że związek niedomagań organicznych z długotrwałymi stanami emocjonalnymi określonego rodzaju jest obecnie dość dobrze udowodniony (Dunbar, 1955).

Chociaż przyjmuje się, że procesy leżące u podstaw pamięci wspomnieniowej, przypominania, rozpoznawania i ponownego uczenia się mają ze sobą wiele wspólnego, nie należy przypuszczać, że są to jedynie arbitralne metody mierzenia tej samej rzeczy. W procesach tych występują zarówno podobieństwa, jak i różnice, a różnice te przejawiają się na kilka sposobów.

W innych badaniach osiągnięto pewne wyniki w określaniu emocji na podstawie samych tylko gestów rąk (Carmichael, Roberts i Wessel, 1937) lub odtwarzanego głosu mówiącej osoby (Dusenbury i Kno- wer, 1939). Nie wiemy, jak trafne byłyby tego rodzaju oceny, gdyby te materiały pochodziły od osób żyjących w innej kulturze. Powodzenie w rozpoznawaniu emocji na podstawie mimiki twarzy, gestów i głosu zależy przypuszczalnie w dużym stopniu od konwencji przyjętych w społeczeństwie, w którym dana osoba się wychowywała.

Wykłady o czynności mózgu Pawłowa (1929, wyd. poi. z 1955) jest to klasyczna praca o ślinowych odruchach warunkowych u psów. Analogicznym sprawozdaniem z badań nad warunkowaniem instrumentalnym jest książka Skinnera The behavior of organisms (1938). Późniejsze prace i osiągnięcia z zakresu teorii warunkowania oraz badań eksperymentalnych w tej dziedzinie zrekapitulowano w nowym opracowaniu Kimble’a książki Hilgarda i Marquisa Conditioning and learning (1961).

Jeśli światło słoneczne przepuścimy przez pryzmat, rozszczepi się óno na wstęgę różnobarwnego światła, podobną do dobrze nam znanej tęczy. Barwy te odpowiadają różnym długościom fali, przy czym czerwony kraniec tęczy odpowiada falom dłuższym, a kraniec fioletowy – krótszym. Wstęga, która powstała na skutek przepuszczania światła słonecznego przez pryzmat nosi nazwę widma słonecznego (ryc. 8-5). Na widmie oznaczono długości fal, odpowiadające różnym częściom widma. Są one wyrażotfe w milionowych częściach milimetra – za pomocą jednostki zwanej milimikronem i oznaczanej m,u-. Czerwony kraniec widma staje się niewidzialny powyżej na odległość około 1 km. Najwyższym osiągnięciem oka jest wykrycie drutu, którego grubość odpowiada zaledwie 0,5 sek. łuku, czyli około jednej dwumilionowej łuku koła. Ta zdolność rozróżniania jest tym bardziej godna- uwagi, że jeden czopek wy-pelnia kątową część siatkówki 60 razy większą od szerokości reprezentowanej przez obraz drutu. To precyzyjne odróżnianie zachodzi wtedy, gdy oko jest w stałym ruchu po łuku większym niż kątowe wymiary najmniejszego widzialnego przedmiotu (Ratliff i Riggs, 1950). W istocie tak precyzyjna ostrość widzenia jest prawdopodobnie możliwa tylko dlatego, że oko jest stałe w ruchu i ostrość widzenia może być rezultatem pobudzania wielu sąsiadujących ze sobą czopków w trakcie kolejnych ruchów oka w odniesieniu do danego przedmiotu. (Możemy zauważyć mimochodem, że pokusa, aby trzymać się analogii między okiem a aparatem fotograficznym, upada, gdy uwzględniamy bardziej subtelne aspekty widzenia).