Teoria zapominania tłumacząca je zanikaniem śladów sugeruje, że zmiany zachodzące z czasem polegają głównie na zacieraniu się, zaniku, osłabianiu wspomnień. Jest to jednakże tylko jeden aspekt zapominania. Późniejsze wspomnienia różnią się od wcześniejszych także pod innymi względami. Eksperymenty nad zeznaniami świadków wykazały, że pamiętają oni wiele rzeczy, które nigdy nie miały miejsca lub które w rzeczywistości wyglądały zupełnie inaczej niż we wspomnieniu. Jest to zapominanie przez zniekształcenie, którym zajmiemy się obecnie.
Teoria systematycznego zniekształcania śladu pamięciowego, podobnie jak teoria stopniowego zanikania, wiąże zmiany zachodzące w pamięci ze zmianami w tkance mózgowej. Podczas gdy teoria zanikania kładzie nacisk na zanik i utratę, teoria systematycznego zniekształcania próbuje tłumaczyć podstawowe zmiany inaczej niż zanikaniem śladu pamięciowego. Przyczyny tych zmian widzi w samoistnych zmianach zachodzących w śladzie pamięciowym.
Materiał dowodowy przemawiający za samoistnymi zmianami pochodzi głównie z eksperymentów nad pamięcią form spostrzeganych wzrokowo. Gdy badanym pokazano, figury takie, jak na ryc. 10-5, późniejsze reprodukcje szły w kierunkach przedstawionych na tymże rysunku. Według Wułfa (1922) zmiany te można na ogół zaklasyfikować do jednej z trzech głównych grup:
Systematyczne zniekształcanie się przypomnień: wyrównywanie i wyostrzanie
Badanemu pokazuje się kilka figur, takich jak A i B, które następnie rysuje on z pamięci. Na rysunku pokazano kilka typowych reprodukcji. Ilustrują one dwie spośród trzech tendencji wymienionych przez Wulfa: wyrównywanie (nadawanie większej symetrii, zamykanie luk) w przypadku Ai, Aj, Bi, B: oraz wyostrzanie (akcentowanie odstępów i części) w przypadku A2, Ałf B3, B3, (Źródło: Gibson, 1929).
– 1. Wyrównywanie. Figury przekształcają się w kierunku większej symetrii, nieregularności są wygładzane.
– 2. Wyostrzanie. Czasami nieregularność jest najbardziej uderzającą cechą figury. W tym przypadku w kolejnych reprodukcjach może zachodzić uwypuklenie tej nieregularności, proces odwrotny w stosunku do wyrównywania.
– 3. Upodabnianie. Reprodukcja figury zmierza do upodobnienia jej do czegoś, co ona przypomina, tak że staje się bardziej ,.normalnym” obrazem tego przedmiotu. Zmiany te dobrze ilustruje ryc. 10-6.
Późniejsze eksperymenty nie zdołały wykazać, że w miarę tylko samego upływu czasu zachodzą stopniowe zmiany, tj. że reprodukcja wykonana po dłuższym upływie czasu nie wykazuje silniejszego zniekształcenia niż wykonana prawie od razu po spostrzeżeniu danej figury (Hebb i Foord, 1945). Tego rodzaju zniekształcenia występują rzeczywiście, lecz wydaje się, że mogą powstawać wtedy, gdy figurę ogląda się i reprodukuje po raz pierwszy (Bruner, Busiek i Minturn, 1952). Stopniowe zmiany zachodzą przy wielokrotnym reprodukowaniu figury, lecz mogą one wystąpić tylko dlatego, że w późniejszej reprodukcji powtarzają się zniekształcenia dokonane wcześniej. Następujący prosty eksperyment, w którym bierze udział grupa badanych, wyjaśnia tę kwestię: jeden z badanych przerysowuje jakąś figurę i posyła swoją reprodukcję sąsiadowi: ten z kolei rysuje te reprodukcję i tak dalej. Na ryc. 10-7 pokazano taki łańcuch reprodukcji.
Systematyczne zniekształcanie się przypomnień: wyrównywanie i wyostrzanie cz. 2
W codziennym życiu często mamy sposobność wielokrotnie odtwarzać jakieś przeżycie, a takie powtarzanie stwarza dogodne warunki dla stopniowego zniekształcania. Przeprowadzono eksperymenty nad figura storn z listy 2 reprodukcje będąca bodźcem bodźca powtarzaniem krótkich opowiadań stanowiące odpowiednik eksperymentów nad pamięcią kształtów. W instrukcjach podkreślono, aby tc opowiadania podawać w możliwie dosłownej formie. Jeden z takich eksperymentów, ciągnący się kilka lat, ujawnił następujące rodzaje zniekształceń (między innymi):
(1) Przy niezbyt częstym reprodukowaniu tych opowiadań opuszczanie szczegółów, upraszczanie zdarzeń i struktury oraz przekształcanie pewnych elementów w postać bardziej znaną mogło zachodzić prawie bez ograniczeń, i to dopóty, dopóki było możliwe samodzielne przypominanie sobie.
(2) …gd}' odtwarzanie zachodzi po dłuższym czasie, rozbudowywanie opowiadania staje się trochę częstsze w pewnych przypadkach: może wówczas również wystąpić wprowadzanie czy wymyślanie coraz to nowych szczegółów…
(3) Szczegół wyróżnia się, gdy odpowiada uprzednio ukształtowanym zainteresowaniom i tendencjom badanego. Zostaje on wtedy zapa miętany, aczkolwiek bywa często przekształcany i ma tendencję do pojawiania się coraz wcześniej w kolejnych reprodukcjach.
(4) We wszystkich kolejnych przypomnieniach występuje bardzo wyraźnie usprawnianie – redukcja materiału do formy, którą można się łatwo i „zadowalająco” posługiwać.
(5) Istnieją oznaki świadczące o opóźnionym występowaniu widocznych zmian. Przekształcenia zarysowują się tygodniami lub może miesiącami, zanim się wreszcie pojawią2.
Nie ulega wątpliwości, że czynność przypominania ma charakter zarówno reproduktywny, jak i produktywny. Rezultaty eksperymentów Bartletta nie muszą oznaczać, że przyczyną tych zniekształceń jest jedynie upływ czasu. Teoria systematycznych zmian w śladzie pamięciowym, podobnie jak teoria zanikania, zwraca uwagę na ważne cechy procesu zapominania. Co się tyczy wyjaśnienia tych cech, obie teorie nie dysponują przekonywającym, pozytywnym materiałem dowodowym, aczkolwiek żadnej z nich nie można jeszcze uznać za całkowicie obaloną.
Leave a reply