W 1925 roku, kiedy endokrynologia była jeszcze w powijakach, Louis BERMAN napisał książkę pt. The Glands Regulating Per- sonality (Gruczoły regulujące osobowość). Zgodnie z tym traktatem każda czynność, każda emocja czy myśl ma podstawy endokrynologiczne. Co więcej, Berman opracował typologię ludzi na podstawie rzekomo dominujących u nich wydzielin hormonalnych. Nawiązał w niej do wielu sławnych postaci. Książka biła rekordy popularności i była też szeroko cytowana przez popularno-naukowych pisarzy, chcących zaskarbić sobie przychylność czytelników.

Dominujący rodzice blokują także silne dążenie dziecka do niezależności. Frustracja zaczyna się często wkrótce po urodzeniu, kiedy niemowlę jest tak ciasno zawijane, że nie ma prawie żadnej swobody ruchu. Wpływ takich zabiegów na rozwój dziecka nadal jest dyskusyjny. Skrępowanie ruchów wywołuje początkowo silne pobudzenie, które – jak wykazały eksperymenty Watsona dotyczące emocji – po pewnym czasie mija, a niemowlę staje się całkowicie bierne. Niemniej zostaje zaspokojona w ten sposób jego potrzeba ciepła i dotyku, choć co prawda kosztem zahamowania popędów motorycznych.

Drugim zarzutem postawionym wymiarowi ekstrawersji-intrower- sji Junga była zauważalna wśród posługujących się tymi terminami tendencja, by rozumieć je jako swoiste typy osobowości, a nie jako dwa krańcowe punkty skali biegnącej od stuprocentowej ekstrawersji do stuprocentowej introwersji. Testy wykazały, że ludzie niemal nigdy nie są pełnymi introwertykami lub ekstrawertykami. Większość jest ambiwertykami, czasami bardziej skierowanymi na zewnątrz, a czasami do środka.

Jeśli istnieje tak wiele czynników nie związanych z przedstawianymi bodźcami, które wpływają na spostrzeganie, to może istnieje spostrzeganie, które nie wymaga żadnych pobudzeń organów zmysłowych? Odpowiedź na to pytanie jest źródłem poważnego sporu, jaki rozgorzał we współczesnej psychologii nad problemem spostrzegania pozazmysłowego (ESP – extrasensory perception). Niektórzy psychologowie żywią przekonanie, że dowody na rzecz istnienia pewnych form ESP są obecnie bezsporne {Murphy, 1949 b: Rhine i Pratt 1957, Soal i Bateman, 1954: Thouless, 1950). Mimo ich argumentów większość psychologów pozostaje nieprzekonana. Dyskutowane zjawiska należą do czterech głównych kategorii:

Jeśli dziecko rozwija się normalnie, można oczekiwać, że określone zdolności rozwiną się w czasie, który jest typowy dla wszystkich dzieci. Tego rodzaju zdolności – a więc te, które zależą od wieku – pojawiają się samoistnie lub przy nieznacznej jedynie pomocy z zewnątrz we właściwym dla siebie czasie, którego nie można przyspieszyć. Jak wykazują badania eksperymentalne, uczenie czy ćwiczenie nie przyniesie żadnych rezultatów, jeśli nie zostanie zgrane z procesem rozwojowym.

Odruchy są wrodzone. Nie wymagają myślenia. Nie podlegają kontroli. Są niezależne od woli. Nowo narodzone dziecko reaguje na określone bodźce w sposób automatyczny. Jeśli położymy palec na dłoni noworodka, zaciśnie on rączkę tak mocno, że z trudem można się z tego uchwytu wyzwolić. Jest to tak zwany odruch chwytania. Zazwyczaj zanika on w wieku około czterech miesięcy.

Niektórzy nigdy nie dorastają. Ci, którzy rzeczywiście dorośli, są osobami, które nie uciekają od rzeczywistości, „nie biorą rzeczy do siebie” i nie złoszczą się bez powodu. Wyzbyli się dziecinnych sposobów wyrażania złości i strachu. Każda z tych emocji w zależ- ności od wieku człowieka ma różne przyczyny. We wczesnym dzieciństwie złość bywa często powodowana konfliktami wywołanymi codziennymi czynnościami i wiąże się z posiadaniem czegoś. Złość w okresie dorastania ma już głównie charakter społeczny. Młody człowiek złości się w sytuacjach, które sprawiają, że czuje się urażony, ośmieszony czy zakłopotany. Dojrzały dorosły z kolei złości się tylko wówczas, gdy urazi się jego poczucie idealnej sprawiedliwości.

Współczesny młody człowiek pragnie czuć się bezpiecznie i przeżywać zadowolenie. Niektórzy odnajdują to zadowolenie w tradycyjnej religii. Inni nie akceptują jej, ponieważ jest niezgodna z nauką, którą wysoko cenią.

Wybór zawodu, kształcenie się w tym kierunku, znalezienie pracy i przystosowanie się do warunków zatrudnienia to problemy środkowego i końcowego okresu dorastania. Tylko osoby, które je rozwiązali, są dojrzałe pod względem ekonomicznym. W życiu dorosłego praca jest najważniejszym zajęciem. Ludzie niedojrzali zawodowo nienawidzą każdego zajęcia lub określonej pracy, stale ją zmieniają, nie są zainteresowani tym, co robią, i nigdy nie są zadowoleni ze swojego wynagrodzenia, czasu czy warunków pracy.

Niemowlę nie panuje nad własnym pęcherzem i jelitem grubym aż do czasu, gdy rozwiną się dostatecznie nerwy i mięśnie regulujące działanie tych organów. A jednak dziecko nigdy się nie nauczy kontroli nad tymi funkcjami bez odpowiedniego treningu. Tak więc panowanie nad pęcherzem i zwieraczami odbytu zależy zarówno od czynnika rozwoju, jak i od odpowiedniego treningu.

W eksperymencie, z którego pochodzą dane przedstawione na wykresie w postaci kropek, wzmacniano różną liczbę prób wykonanych w aparacie z drążkiem do naciskania przez szczury znajdujące się na dwóch różnych poziomach popędu (głód 22-godzinny i głód 3-godzinny). Następnie sprawdzono, ile było niewzrnoc- nionych reakcji do momentu ich wygaszenia: wartość ta służyła jako ocena potencjału pobudzającego (sEn). Głodniejsze zwierzęta okazały się bardziej odporne na wygaszanie na wszystkich poziomach uczenia się (Perin, 1942). Według teorii Hulla, różnica poziomów popędu powinna zwielokrotnić wpływ liczby wzmocnień. Jeśli wyrażenie (1 -10-,02N) uważać za miarę sHR, widzimy źe krzywe (wyprowadzone matematycznie na podstawie przedstawionych na wykresie danych) istotnie stosują się do wzoru SER = D X SHRJ przy czym wartość D jest reprezentowana przez 66 i 25 odpowiednio dla 22 i 3 godzin głodu: – 4 jest to stała, która stanowi odbicie faktu, że krzywe zaczynają się poniżej zera, sugerując, że trzeba paru wzmocnień, zanim potencjał pobudzający osiągnie próg reakcji. (Krzywe oparte na danych Perina są reprodukowane przez Hulla, 1943, s. 228: równania podano wg Hulla, 1943, s. 254).

Badania podstaw talentu muzycznego były prowadzone przez AMRAMA SCHEINFELDA i przedstawione w jego książce pod tytułem Y ou and Heredity (Ty i dziedziczność). Scheinfeld zajął się historią przypadków najznakomitszych artystów z dziedziny muzyki instrumentalnej i wokalnej. Zajmował się takimi powszechnie znanymi wirtuozami, jak: Jascha Heifetz, José Iturbi, Arturo Toscanini, Artur Rubinstein, Liii Pons, Kirsten Flagstad, Rosa Ponsell, Gladys Swarthout i inni, których było siedemdziesięciu dwóch. Włączył w swoje badania także pięćdziesięciu najzdolniejszych studentów szkoły muzycznej Juilliard. Poszukiwał odpowiedzi na następujące pytania dotyczące wybranych artystów: W jakim wieku ujawnił się talent muzyczny? Czy rodzice byli utalentowani muzycznie? Czy bracia i siostry wykazują talent muzyczny? Czy dzieci wykazują uzdolnienia muzyczne?

Warunkowanie instrumentalne wykazuje wysoki stopień stałości czy prawidłowości. Jednym z przykładów tej stałości jest zachowanie regulowane przez wzmacnianie sporadyczne, to jest zachowanie, które występuje wówczas, gdy wzmacnia się daną reakcję nie za każdym razem.