Odruchy są wrodzone. Nie wymagają myślenia. Nie podlegają kontroli. Są niezależne od woli. Nowo narodzone dziecko reaguje na określone bodźce w sposób automatyczny. Jeśli położymy palec na dłoni noworodka, zaciśnie on rączkę tak mocno, że z trudem można się z tego uchwytu wyzwolić. Jest to tak zwany odruch chwytania. Zazwyczaj zanika on w wieku około czterech miesięcy.

Niektórzy nigdy nie dorastają. Ci, którzy rzeczywiście dorośli, są osobami, które nie uciekają od rzeczywistości, „nie biorą rzeczy do siebie” i nie złoszczą się bez powodu. Wyzbyli się dziecinnych sposobów wyrażania złości i strachu. Każda z tych emocji w zależ- ności od wieku człowieka ma różne przyczyny. We wczesnym dzieciństwie złość bywa często powodowana konfliktami wywołanymi codziennymi czynnościami i wiąże się z posiadaniem czegoś. Złość w okresie dorastania ma już głównie charakter społeczny. Młody człowiek złości się w sytuacjach, które sprawiają, że czuje się urażony, ośmieszony czy zakłopotany. Dojrzały dorosły z kolei złości się tylko wówczas, gdy urazi się jego poczucie idealnej sprawiedliwości.

Współczesny młody człowiek pragnie czuć się bezpiecznie i przeżywać zadowolenie. Niektórzy odnajdują to zadowolenie w tradycyjnej religii. Inni nie akceptują jej, ponieważ jest niezgodna z nauką, którą wysoko cenią.

Wybór zawodu, kształcenie się w tym kierunku, znalezienie pracy i przystosowanie się do warunków zatrudnienia to problemy środkowego i końcowego okresu dorastania. Tylko osoby, które je rozwiązali, są dojrzałe pod względem ekonomicznym. W życiu dorosłego praca jest najważniejszym zajęciem. Ludzie niedojrzali zawodowo nienawidzą każdego zajęcia lub określonej pracy, stale ją zmieniają, nie są zainteresowani tym, co robią, i nigdy nie są zadowoleni ze swojego wynagrodzenia, czasu czy warunków pracy.

Niemowlę nie panuje nad własnym pęcherzem i jelitem grubym aż do czasu, gdy rozwiną się dostatecznie nerwy i mięśnie regulujące działanie tych organów. A jednak dziecko nigdy się nie nauczy kontroli nad tymi funkcjami bez odpowiedniego treningu. Tak więc panowanie nad pęcherzem i zwieraczami odbytu zależy zarówno od czynnika rozwoju, jak i od odpowiedniego treningu.

W eksperymencie, z którego pochodzą dane przedstawione na wykresie w postaci kropek, wzmacniano różną liczbę prób wykonanych w aparacie z drążkiem do naciskania przez szczury znajdujące się na dwóch różnych poziomach popędu (głód 22-godzinny i głód 3-godzinny). Następnie sprawdzono, ile było niewzrnoc- nionych reakcji do momentu ich wygaszenia: wartość ta służyła jako ocena potencjału pobudzającego (sEn). Głodniejsze zwierzęta okazały się bardziej odporne na wygaszanie na wszystkich poziomach uczenia się (Perin, 1942). Według teorii Hulla, różnica poziomów popędu powinna zwielokrotnić wpływ liczby wzmocnień. Jeśli wyrażenie (1 -10-,02N) uważać za miarę sHR, widzimy źe krzywe (wyprowadzone matematycznie na podstawie przedstawionych na wykresie danych) istotnie stosują się do wzoru SER = D X SHRJ przy czym wartość D jest reprezentowana przez 66 i 25 odpowiednio dla 22 i 3 godzin głodu: – 4 jest to stała, która stanowi odbicie faktu, że krzywe zaczynają się poniżej zera, sugerując, że trzeba paru wzmocnień, zanim potencjał pobudzający osiągnie próg reakcji. (Krzywe oparte na danych Perina są reprodukowane przez Hulla, 1943, s. 228: równania podano wg Hulla, 1943, s. 254).

Badania podstaw talentu muzycznego były prowadzone przez AMRAMA SCHEINFELDA i przedstawione w jego książce pod tytułem Y ou and Heredity (Ty i dziedziczność). Scheinfeld zajął się historią przypadków najznakomitszych artystów z dziedziny muzyki instrumentalnej i wokalnej. Zajmował się takimi powszechnie znanymi wirtuozami, jak: Jascha Heifetz, José Iturbi, Arturo Toscanini, Artur Rubinstein, Liii Pons, Kirsten Flagstad, Rosa Ponsell, Gladys Swarthout i inni, których było siedemdziesięciu dwóch. Włączył w swoje badania także pięćdziesięciu najzdolniejszych studentów szkoły muzycznej Juilliard. Poszukiwał odpowiedzi na następujące pytania dotyczące wybranych artystów: W jakim wieku ujawnił się talent muzyczny? Czy rodzice byli utalentowani muzycznie? Czy bracia i siostry wykazują talent muzyczny? Czy dzieci wykazują uzdolnienia muzyczne?

Warunkowanie instrumentalne wykazuje wysoki stopień stałości czy prawidłowości. Jednym z przykładów tej stałości jest zachowanie regulowane przez wzmacnianie sporadyczne, to jest zachowanie, które występuje wówczas, gdy wzmacnia się daną reakcję nie za każdym razem.

Uświadomienie seksualne dzieci najdogodniej jest przeprowadzić wtedy, gdy one same zadają na ten temat pytania. Odpowiedzi muszą być, oczywiście, dopasowane do ich zdolności zrozumienia. Zawsze jednak należy posługiwać się właściwymi terminami anatomicznymi. Organ męski powinno się nazywać penisem, a żeński pochwą. Inne części ciała, których nazywania często unikamy, lub nazywamy je w zabawny sposób, również należy określać poprawnie, a więc: piersi, sutki, pępek, brzuch, napletek, jądra, pośladki, odbyt. Ważne jest zarazem, by nazwy te w żaden sposób nie kojarzyły się z negatywnymi odczuciami.

Podobnie ma się sprawa ze stałością barwy. Można spostrzegać kolorowe przedmioty, które zachowują swe oryginalne barwy nie tylko przy zmianach jasności oświetlenia, lecz nawet wtedy, gdy oświetlimy je kolorowym światłem, pod warunkiem że występują odpowiednie kontrasty i cienie (Wallach i Galloway, 1946). Istnieją jednakże' poważne ograniczenia stałości barwy przy kolorowym oświetleniu, ponieważ różne barwniki w różny sposób pochłaniają kolorowe światło. Przedmioty zmieniają swe barwy, gdy oświetli się je światłem sztucznie zredukowanym do wąskich pasm widma, nawet jeśli światło to wydaje się białe !Na przykład, w białym świetle, klożonym jedynie z czerwonego i niebieskozielonego, żółty przedmiot może wydać się czerwonym, a zielony – szarym. Przedmioty fluoryzujące promieniują światłem o innych długościach fal niż światło, które na nie pada. Przedmioty pokryte barwnikiem fluoresceiną wydają się żółte w świetle, z którego wyeliminowano niebieski, a gdy oświetli się je światłem zawierającym tę barwę, wydają się zielone. Te efekty, często stosowane w teatrze, są możliwe tylko dlatego, że w pewnych okolicznościach stałość barwy przedmiotów nie występuje.

Większość reakcji, pokazanych na przykładzie kota, występuje także u człowieka. Kiedy wpadamy w gniew, możemy mieć bóle żołądka, spowodowane przez zmiany w jego ruchach: serce bije nam mocniej i szybciej, adrenalina wydziela się, a krew, podobnie jak u kota, krzepnie szybciej. Krwawiący nos dokucza zawodnikowi znacznie mniej w czasie meczu, a krwotok ustanie znacznie szybciej niż wtedy, gdy nie jest on podniecony grą.

Przez umiejętność czuciowo-ruchową lub senso- 'motoryczną rozumiemy taką umiejętność, w której wybitną rolę odgrywa ruch mięśniowy, jednakże pod kontrolą czuciową. Jazda na rowerze, skoki z trampoliny, gra na fortepianie, obsługiwanie tokarki – są to umiejętności czuciowo-ruchowe. Nie są to..po prostu układy wyćwiczonych ruchów. Rowerzysta musi uważać na ruch uliczny i znaki drogowe oraz stosować się do nich: skoczek musi dostosować tempo swych ewolucji do wysokości trampoliny: muzyk czyta nuty i stara się grać z uczuciem: tokarz musi trzymać się rysunku technicznego i nie przekroczyć dozwolonych granic tolerancji. Fakty te zwracają uwagę na sensoryczną kontrolę umiejętności i są przyczyną nieco niezręcznej nazwy „umiejętności sensomotoryczne”.

– 1. Wszelkie wrażenia zmysłowe mają swoje progi (progi absolutne i progi różnicy). Progi ulegają wahaniom, co ilustruje przykład adaptacji zmysłowej – zmniejszonej wrażliwości (próg podniesiony) po długotrwałym działaniu bodźca.