Uświadomienie seksualne dzieci najdogodniej jest przeprowadzić wtedy, gdy one same zadają na ten temat pytania. Odpowiedzi muszą być, oczywiście, dopasowane do ich zdolności zrozumienia. Zawsze jednak należy posługiwać się właściwymi terminami anatomicznymi. Organ męski powinno się nazywać penisem, a żeński pochwą. Inne części ciała, których nazywania często unikamy, lub nazywamy je w zabawny sposób, również należy określać poprawnie, a więc: piersi, sutki, pępek, brzuch, napletek, jądra, pośladki, odbyt. Ważne jest zarazem, by nazwy te w żaden sposób nie kojarzyły się z negatywnymi odczuciami.

Podobnie ma się sprawa ze stałością barwy. Można spostrzegać kolorowe przedmioty, które zachowują swe oryginalne barwy nie tylko przy zmianach jasności oświetlenia, lecz nawet wtedy, gdy oświetlimy je kolorowym światłem, pod warunkiem że występują odpowiednie kontrasty i cienie (Wallach i Galloway, 1946). Istnieją jednakże' poważne ograniczenia stałości barwy przy kolorowym oświetleniu, ponieważ różne barwniki w różny sposób pochłaniają kolorowe światło. Przedmioty zmieniają swe barwy, gdy oświetli się je światłem sztucznie zredukowanym do wąskich pasm widma, nawet jeśli światło to wydaje się białe !Na przykład, w białym świetle, klożonym jedynie z czerwonego i niebieskozielonego, żółty przedmiot może wydać się czerwonym, a zielony – szarym. Przedmioty fluoryzujące promieniują światłem o innych długościach fal niż światło, które na nie pada. Przedmioty pokryte barwnikiem fluoresceiną wydają się żółte w świetle, z którego wyeliminowano niebieski, a gdy oświetli się je światłem zawierającym tę barwę, wydają się zielone. Te efekty, często stosowane w teatrze, są możliwe tylko dlatego, że w pewnych okolicznościach stałość barwy przedmiotów nie występuje.

Większość reakcji, pokazanych na przykładzie kota, występuje także u człowieka. Kiedy wpadamy w gniew, możemy mieć bóle żołądka, spowodowane przez zmiany w jego ruchach: serce bije nam mocniej i szybciej, adrenalina wydziela się, a krew, podobnie jak u kota, krzepnie szybciej. Krwawiący nos dokucza zawodnikowi znacznie mniej w czasie meczu, a krwotok ustanie znacznie szybciej niż wtedy, gdy nie jest on podniecony grą.

Przez umiejętność czuciowo-ruchową lub senso- 'motoryczną rozumiemy taką umiejętność, w której wybitną rolę odgrywa ruch mięśniowy, jednakże pod kontrolą czuciową. Jazda na rowerze, skoki z trampoliny, gra na fortepianie, obsługiwanie tokarki – są to umiejętności czuciowo-ruchowe. Nie są to..po prostu układy wyćwiczonych ruchów. Rowerzysta musi uważać na ruch uliczny i znaki drogowe oraz stosować się do nich: skoczek musi dostosować tempo swych ewolucji do wysokości trampoliny: muzyk czyta nuty i stara się grać z uczuciem: tokarz musi trzymać się rysunku technicznego i nie przekroczyć dozwolonych granic tolerancji. Fakty te zwracają uwagę na sensoryczną kontrolę umiejętności i są przyczyną nieco niezręcznej nazwy „umiejętności sensomotoryczne”.

– 1. Wszelkie wrażenia zmysłowe mają swoje progi (progi absolutne i progi różnicy). Progi ulegają wahaniom, co ilustruje przykład adaptacji zmysłowej – zmniejszonej wrażliwości (próg podniesiony) po długotrwałym działaniu bodźca.

Do tej pory (z wyjątkiem przykładu z labiryntem) rozpatrywaliśmy wzmacnianie lub osłabianie pojedynczych, określonych reakcji. Cho-. ciąż niektóre z nich są skomplikowane (takie jak wyrażanie opinii), można je uznać jednak za akty jednostkowe. Nasze uczenie się polega na ogól w znacznej mierze na przyswajaniu -sobie układów czy sekwencji ruchów lub słów, tak jak przy nabywaniu różnych umiejętności lub przy uczeniu się wiersza. Te układy stanowią przykład uczenia się reakcji złożonych, który to rodzaj uczenia się obejmuje więcej niż jeden określony akt, a kolejność zdarzeń zależy zwykle od wymagań sytuacji. Psychologowie wymyślili szereg, zadań laboratoryjnych, za pomocą których badają ten rodzaj uczenia się. Należy do nich uczenie się labiryntów (stosowane zarówno do zwierząt, jak i do ludzi), obrysowywanie w lustrze, ściganie ruchomego celu na wirującej tarczy oraz mechaniczne zapamiętywanie. Podczas gdy pierwsze trzy zadania badają różne formy umiejętności czuciowo- r uch owych, to zadanie ostatnie ma w znacznej mierze charakter werbalny. Takie zadania są zbliżone do uczenia się zwykłych umiejętności, wymagających posługiwania się narzędziami i językiem naszego fizycznego i społecznego środowiska. Omówimy tu umiejętności czuciowo-ruchowe oraz mechaniczne zapamiętywanie jako przykłady uczenia się reakcji złożonych. Przyjmuje się oczywiście, że takie zasady, jak wzmocnienie, wygaszanie i generalizacja, nadal będą miały zastosowanie, lecz ze względu na to, że w grę wchodzą tu złożone układy, przypuszczalnie wyłonią się nowe zasady.

W przypadku inteligencji kwestia: natura a wychowanie jest czymś więcej niż tylko sporem akademickim. Jeśli dziedziczność jest główną siłą ustalającą poziom intelektualny, informacja ta ma znaczenie praktyczne dla rodziców i nauczycieli. Z drugiej strony, jeśli poziom inteligencji jest efektem działania środowiska, a dom, szkoła oraz otoczenie społeczne mogą mieć na nią wymierny wpływ, wiedza na ten temat także jest istotna. Psychologowie i socjologowie przeprowadzili wiele badań i opracowali wiele teorii, chcąc rozwiązać ten problem.

Charakterystyki tego rodzaju, jak stwierdził Clendenning, są nienaukowe. Berg uważał, że posiadł wiedzę o korelacjach, których psychologowie, lekarze i naukowcy do tej pory jeszcze nie potwierdzili. Nauce nic o tym nie wiadomo, by tyroksyna nadawała biel zębom i powodowała wesołość usposobienia. Nigdy nie wykazano, że można podnieść czyjś poziom inteligencji, aplikując mu tyroksynę. Podobnie niczym nie poparte było twierdzenie Berga, że istnieje związek między lekką niedoczynnością tarczycy a cechami dobroci dla rodziny czy życiowej trzeźwości. Nie zaobserwowano żadnych specyficznych i proporcjonalnych związków między chemiczną a psychologiczną charakterystyką ludzi normalnych. W. Freeman porównał wyniki badań gruczołów dokrewnych, uzyskane z 1400 pomiarów z autopsji, z opisem osobowości pacjentów. Nie stwierdził, by gruczoły miały jakikolwiek wpływ na osobowość.

Gdy wziąć pod uwagę związek między stanami emocjonalnymi a motywacją, okazuje się, że emocje mogą służyć jako popędy, jako cele oraz jako zjawiska towarzyszące motywowanemu zachowaniu. Emocje, takie jak strach i niepokój, działają jako popędy, ponieważ są stanami napięcia, od których staramy się uwolnić przez odpowiednie zachowanie się w stosunku do przynęty. Gdy celem motywowanego zachowania jest podniecenie czy „dreszczyk”, wówczas emocje służą, jako przynęta.

Badania nad zastosowaniem wiedzy, jaką dysponujemy na temat dziedziczenia, dotyczącej cech dominujących i recesywnych oraz łączenia cech i przenoszenia cech dziedzicznych znane są pod nazwą eugeniki. Polega ona na naukowej selekcji rozmnażanych jednostek w celu udoskonalenia rasy. Hodowcy koni i psów stosują eugenikę do rozwijania ras czempionów u koni i czystej rasy psów. Wiedza ta może być stosowana nie tylko do naukowo prowadzonego rozrodu, ale może również być wykorzystywana przez przeciętnego człowieka. Na przykład znane są fatalne skutki małżeństw pomiędzy osobami blisko spokrewnionymi w rodzinie przenoszącej gen hemofilii. Choroba ta charakteryzuje się niedoborem tromboblastyny we krwi. Chory może wykrwawić się na śmierć przy okazji każdego przerwania dużej arterii. Historia potomków angielskiej królowej Wiktorii jest tu dobrym przykładem. Wiktoria przekazała tę chorobę długiej linii władców hiszpańskich za pośrednictwem swej wnuczki Wiktorii-Eugenii, żony hiszpańskiego króla Alfonso. Poprzez zmieszanie ich krwi para ta spłodziła mężczyzn hemofilików i sześć kobiet przenoszących chorobę. Wszystkie z dziesięciu królewskich córek skazane były na przedwczesną śmierć.

Z krzywej można odczytać wyniki: kolejnych prób reprezentujące czas zetknięcia pręcika z blaszką w ciągu jednominutowej próby. Badany otrzymuje 10 punktów za każdą sekundę, w ciągu której pręcik styka się z blaszką, tak że maksymalny możliwy wynik wynosi 600 punktów. (Źródło: Bell, 1950).

Skala uczenia się uwzględniająca stopień wymaganego zrozumienia. W większości przypadków uczenia się w grę wchodzi mieszanina nawyku i wglądu. Ścierające się teorie są zbyt abstrakcyjne, aby je tu dalej omawiać. Dla naszych, celów można uważać kształtowanie się nawyków (uczenie się asocjacyjne) i rozumienie (uczenie się poznawcze) za wzajemnie się uzupełniające: żadna z tych teorii nie jest sama w sobie wystarczająca do wytłumaczenia uczenia się, lecz każda pomaga wyjaśnić pewne cechy uczenia się, które druga lekceważy lub tłumaczy z większą trudnością.

Nie wszystkie bodźce wywołują specyficzne odruchy wrodzone. Niektóre z bodźców uruchamiają złożone wzorce reakcji, które obejmują kilka mięśni, a nie tylko jeden, jak w przypadku odruchów.