Stałość spostrzegania implikuje istnienie organizacji w spostrzeganiu. Jesteśmy już przygotowani, by podejść do zagadnienia w sposób nieco bardziej analityczny i spróbować znaleźć prawa spostrzegania, które pomogą nam wyjaśnić spostrzeganie przedmiotów.

Omówienie rozwoju psychiki dziecka w tym wieku nie byłoby pełne bez ogólnego choćby nakreślenia poglądów ZYGMUNTA FREUDA. Freud, w swojej koncepcji seksualizmu dziecięcego, zakładał istnienie określonych stadiów. Pierwszym z nich jest erotyzm oralny. Dziecko uzyskuje rodzaj satysfakcji seksualnej dzięki wrażeniom odbieranym za pośrednictwem ust. Przyjemne doznania oralne dostarczane są początkowo przez ssanie piersi i smoczka, później ssanie kciuka, obgryzanie paznokci, żucie i mówienie.

Gonady, czyli gruczoły płciowe, pełnią wiele funkcji. Wytwarzają jaja i plemniki, wydzielają też hormony determinujące drugorzędne cechy płciowe, jak owłosienie ciała, mutację głosu, zmiany kształtu ciała. Omawialiśmy niektóre z nich w rozdziale o dojrzewaniu.

W okresie dorastania chłopcy najbardziej interesują się podróżami, sportem, kinem, telewizją i radiem. Domowe zwierzęta, kolekcjonerstwo, rodzina, czytanie i szkoła plasują się dalej, a jeszcze za nimi są malowanie, pisanie, muzyka, kontakty towarzyskie i różne inne pasje życiowe.

Zawsze trzeba czasu, aby dojść do płynnego wykonywania jakiejś czynności. Z początku uczący się reaguje w najrozmaitszy sposób, wykonując w miarę potrzeby ruchy korekcyjne. Pierwsze udane ruchy stanorvią często jedynie grube przybliżenie ostatecznych, wprawnych czynności. Jest rzeczą charakterystyczną, że towarzyszą im ruchy zbędne, np. ruchy brwi lub czoła przy pierwszych próbach poruszania uszami, albo ruchy drugiej ręki przy uczeniu się umiejętności, do której potrzebna jest tylko jedna ręka. W miarę nabywania wprawy ruchy zbędne zanikają. Gdybyśmy dobrze poznali proces, dzięki któremu zanikają zbędne ruchy, prawdopodobnie wykrylibyśmy jakiś rodzaj wybiórczego wzmacniania, odpowiadający metodzie przybliżeń przy warunkowaniu instrumentalnym. Reakcje poprawne są wzmacniane bardziej regularnie niż reakcje zbędne.

Dziecko próbuje manipulować łyżką już przed ukończeniem pierwszego roku życia. Mając dwa i pół roku, zazwyczaj potrafi samodzielnie jeść. Dzieci pomiędzy pierwszym a piątym rokiem życia często odmawiają jedzenia określonych potraw. Czasem jest to autentyczna niechęć, czasem przejściowy kaprys, a niekiedy naśladowanie któregoś z członków rodziny. Prawdziwe problemy z jedzeniem występują rzadko. Tworzą je sami rodzice, zmuszając dzieci do jedzenia lub przekupując je, by jadły. Normalne, głodne dziecko zje zawsze wystarczającą dla siebie ilość pożywienia, oczywiście jeśli nie jest ono wyjątkowo niesmaczne.

Dzieci, które osiągnęły wiek umożliwiający im wejście do „gangu”, mają – w przeciwieństwie do dzieci młodszych – bardzo silne poczucie niesprawiedliwości. Reguły dorosłych wydają im się nieuczciwe.

Psychologia w początkach swego rozwoju zakładała, że motywy społeczne są wrodzone. Pragnienie bycia nagradzanym, unikanie poczucia winy, towarzystwo przyjaciół, posiadanie władzy, odnoszenie sukcesów – zarówno te, jak i inne motywy zwano „instynktami”. Późniejsze badania wykazały, że tego rodzaju motywów w żadnym razie nie można nazwać „instynktownymi”. Etnologowie odkryli wiele pierwotnych społeczeństw, w których jeden motyw lub kilka społecznych motywów rozbudowywano kosztem innych. W jednym społeczeństwie za wyrodka uważa się osobę, która dąży do władzy i niezależności, w innym z kolei dziwolągiem jest człowiek, który tego nie robi.

W 1925 roku, kiedy endokrynologia była jeszcze w powijakach, Louis BERMAN napisał książkę pt. The Glands Regulating Per- sonality (Gruczoły regulujące osobowość). Zgodnie z tym traktatem każda czynność, każda emocja czy myśl ma podstawy endokrynologiczne. Co więcej, Berman opracował typologię ludzi na podstawie rzekomo dominujących u nich wydzielin hormonalnych. Nawiązał w niej do wielu sławnych postaci. Książka biła rekordy popularności i była też szeroko cytowana przez popularno-naukowych pisarzy, chcących zaskarbić sobie przychylność czytelników.

Dominujący rodzice blokują także silne dążenie dziecka do niezależności. Frustracja zaczyna się często wkrótce po urodzeniu, kiedy niemowlę jest tak ciasno zawijane, że nie ma prawie żadnej swobody ruchu. Wpływ takich zabiegów na rozwój dziecka nadal jest dyskusyjny. Skrępowanie ruchów wywołuje początkowo silne pobudzenie, które – jak wykazały eksperymenty Watsona dotyczące emocji – po pewnym czasie mija, a niemowlę staje się całkowicie bierne. Niemniej zostaje zaspokojona w ten sposób jego potrzeba ciepła i dotyku, choć co prawda kosztem zahamowania popędów motorycznych.

Drugim zarzutem postawionym wymiarowi ekstrawersji-intrower- sji Junga była zauważalna wśród posługujących się tymi terminami tendencja, by rozumieć je jako swoiste typy osobowości, a nie jako dwa krańcowe punkty skali biegnącej od stuprocentowej ekstrawersji do stuprocentowej introwersji. Testy wykazały, że ludzie niemal nigdy nie są pełnymi introwertykami lub ekstrawertykami. Większość jest ambiwertykami, czasami bardziej skierowanymi na zewnątrz, a czasami do środka.

Jeśli istnieje tak wiele czynników nie związanych z przedstawianymi bodźcami, które wpływają na spostrzeganie, to może istnieje spostrzeganie, które nie wymaga żadnych pobudzeń organów zmysłowych? Odpowiedź na to pytanie jest źródłem poważnego sporu, jaki rozgorzał we współczesnej psychologii nad problemem spostrzegania pozazmysłowego (ESP – extrasensory perception). Niektórzy psychologowie żywią przekonanie, że dowody na rzecz istnienia pewnych form ESP są obecnie bezsporne {Murphy, 1949 b: Rhine i Pratt 1957, Soal i Bateman, 1954: Thouless, 1950). Mimo ich argumentów większość psychologów pozostaje nieprzekonana. Dyskutowane zjawiska należą do czterech głównych kategorii:

Jeśli dziecko rozwija się normalnie, można oczekiwać, że określone zdolności rozwiną się w czasie, który jest typowy dla wszystkich dzieci. Tego rodzaju zdolności – a więc te, które zależą od wieku – pojawiają się samoistnie lub przy nieznacznej jedynie pomocy z zewnątrz we właściwym dla siebie czasie, którego nie można przyspieszyć. Jak wykazują badania eksperymentalne, uczenie czy ćwiczenie nie przyniesie żadnych rezultatów, jeśli nie zostanie zgrane z procesem rozwojowym.