Grupa, która zgodnie z instrukcją oczekiwała nazw zwierząt lub ptaków, reagowała na bezsensowne słowa w 63% przypadków nazwą zwierzęcia lub ptaka, a tylko w 14% słowem związanym z podróżą lub transportem Pozostałe reakcje należały do innych kategorii. Natomiast w drugiej grupie słowa związane z podróżą lub transportem stanowiły 74%, a nazwy zwierząt lub ptaków tylko 11% reakcji Tak więc, badani interpretowali dwuznaczne bodźce zgodnie ze swoim nastawieniem przygotowawczym (Siipola, 1935).

W pewnym okresie historii psychologii badania nad wrażeniami zmysłowymi stanowiły główny przedmiot zainteresowań psychologów eksperymentalnych. Już w początkach rozwoju psychologii jako nauki przyrodniczej psychologowie podejmowali laboratoryjne badania nad zmysłami. W badaniach tych osiągnęli precyzyjną kontrolę warunków bodźcowych i mierzyli zmiany bodźców oraz rejestrowali reakcje badanych na te bodźce. Zainteresowania naukowe, podobnie jak i inne dążenia ludzkie, wykazują wahadłowe zmiany i wraz ze wzrostem fali zainteresowań uczeniem się i przystosowaniem spadły zainteresowania psychologów mechanizmami zmysłowymi.

Anegdota,’którą opowiadają o pierwszym przewodniczącym Uniwersytetu Stanford ilustruje trzecią teorię zapominania. Dawid. Starr Jordan był autorytetem, jeśli idzie o ryby. Jako przewodniczący nowego uniwersytetu zwracał się do studentów po nazwisku, lecz za każdym razem, gdy nauczył się nowego nazwiska jakiegoś studenta, zapominał nazwę jakiejś ryby. Dlatego też, jak powiadają, przestał uczyć się nazwisk studentów. Chociaż anegdota ta nie opiera się na rzeczywistych faktach, wskazuje, jak uczenie się czegoś nowego może przeszkadzać w przypomnieniu sobie starych wiadomości. Ta teoria zakłócającego wpływu nowego materiału na pamiętanie uprzednich zdarzeń jest znana jako hamowanie retroaktywne.

Chociaż formy organizacji bodźców, na które kładli nacisk psychologowie postaci, w znacznej mierze decydują o tym, co widzimy, również i uprzednie doświdczenie ma wpływ na spostrzeganie. Można wykazać, że tak jest nawet w przypadku organizowania układów w figurę i tło.

Fizjologicznych symptonów przejawów emocjonalnych – np. napięcia mięśniowego lub rumieńca – nie można kontrolować dowolnie, a zatem za pomocą tłumienia dowolnego nie zawsze udaje się usunąć stan emocjonalny lub całkowicie go ukryć. Czasami jednak tłumienie trwa tak długo i jest tak skuteczne, że dana osoba przestaje sobie uświadamiać potrzebę tłumienia. W takich przypadkach mówi się, że emocja została wyparta. Do problemów tłumienia i wyparcia powrócimy w rozdziale 18, na razie warto tylko wspomnieć, że nawet wyparte emocje nie giną: za pomocą odpowiednich środków można wykryć oznaki wskazujące, że są one nadal aktywne. Eksperymenty, w których stosowano „aparat do wykrywania kłamstwa” (urządzenie mające ustalić, czy oskarżony mówi prawdę, czy też nie), dostarczyły dowodów świadczących o niemożliwości całkowitego ukrycia przejawów emocjonalnych.

Spostrzegamy przeważnie rzeczy jako przedmioty konkretne, tj. jako niezmienne i trwałe. Ta niezmienność spostrzegania przedmiotów opiera się na różnych stałościach, jak stałość barwy i jasności, stałość kształtu, stałość wielkości i stałość położenia. Wielkość spostrzegania na ogół zbliża się bardziej do wielkości rzeczywistej niż do wielkości perspektywicznej, chyba że wskaźniki dostarczane przez otoczenie są w dużym stopniu zredukowane: wówczas wielkość spostrzegana zbliża się do wielkości perspektywicznej (tj. odpowiada wielkości, którą sugerują rozmiary obrazu na siatkówce).

Za pomocą operacji matematycznych, którymi nie będziemy się tu zajmować, można otrzymać wzór mówiący o tym, co się stanie, gdy równanie różnicowe zastosujemy szereg razy, poczynając od prawdopodobieństwa w pierwszej próbie (tj. pj, a kończąc na dowolnej n-tej próbie (tj. przy prawdopodobieństwie p„). W rezultacie otrzymamy wzór następujący (Estes, 1959, s. 401): P» = i – (i -Pi) (i – 0)11-1

Omawiając poprzednio krzywe zapominania, przyjmowaliśmy, że zapominanie polega jedynie na odpadaniu poszczególnych elementów, tak że miarą przechowania był procent przechowanego pierwotnie raa-

Współcześni egzystencjaliści zainteresowani tym, jak człowiek pojmuje siebie samego, wyróżniają inne aspekty lęku, lecz opisują je w sposób półmistycz- ny, co utrudnia rozpatrywanie ich z naukowego punktu widzenia. Lęk w tym znaczeniu powstaje częściowo dlatego, że człowiek zdaje sobie sprawę z nieuchronności śmierci, a częściowo dlatego, że ma poczucie niezrealizowania swych możliwości. Poglądy te pochodzą od S. Kierkegaarda, prekursora filozofii egzystencja- lizmu (Kierkegaard, 1844, w tłumaczeniu Waltera Lowrie, 1944). Chociaż tłumacz Kierkegaarda używra słowa ,,strach” (dread), można je zastąpić słowem „lęk” (anxiety) (May, 1950: Tillich, 1952) –

Aby coś długo pamiętać, musi nastąpić przeuczenie, tj. trzeba się tego uczyć nadal po osiągnięciu punktu, w którym ledwo można przypomnieć sobie dany materiał. Dobrą ilustracją tego faktu jest szybkie zapominanie materiału, którego można się wyuczyć przy jednorazowej

Przez mechaniczne zapamiętywanie rozumiemy uczenie się dosłowne przez powtarzanie w przeciwieństwie do zapamiętywania sensu. Hermann Ebbinghaus, wybitny niemiecki psycholog, przeprowadził w 1885 r. pionierskie badania nad zapamiętywaniem. Posługiwał się sylabami bezsensownymi w celu uniknięcia wpływu poprzedniego uczenia się, co mogłoby wystąpić, gdyby użyto zwyczajnych słów. Sylaby bezsensowne składały się z dwóch spółgłosek z samogłoską między nimi, np. po w lub juk. Do zapamiętywania mechanicznego dawano także i inny materiał, taki jak sensowne słowa i szeregi cyfr.

Zapominanie w czasie czuwania i w czasie snu. (Źródło: Jenkins i Dalłenbach, 1924). bieństwa znaczeniowego. Największe podobieństwo: wprawny – biegły: umiarkowane podobieństwo: doskonały – bezbłędny: słabe podobieństwo: bezczynny – nieużywany. (Gdyby ten materiał był jeszcze bardziej podobny, może identyczny z pierwotną listą, wówczas interpolowane próby stanowiłyby dodatkowe ćwiczenia i nie byłoby żadnego retroaktywnego hamowania).

Odtwarzanie podczas ćwiczenia przybiera zwykle formę recytowania sobie samemu wyuczonego materiału. Takie próbne odtwarzanie pozwala lepiej zapamiętać przyswojony materiał. Przypuśćmy na przykład, że uczeń ma 2 godziny czasu na nauczenie się zadanej lekcji, którą może przeczytać w ciągu 30 minut. Czterokrotne przeczytanie materiału będzie przypuszczalnie mniej efektywne niż przeczytanie go raz, a następnie zadawanie sobie samemu pytań odnoszących się do tego materiału. Z kolei uczeń może przeczytać lekcję jeszcze raz, aby wyjaśnić te punkty, które przy próbie odtwarzania zadanego materiału były niejasne. Za wnioskiem, że opłaci się poświęcić dużą część czasu przeznaczonego na naukę, na próbne odtwarzanie przyswojonego materiału, przemawiają zarówno eksperymenty nad uczeniem się laboratoryjnym, jak i eksperymenty nad uczeniem się w szkole. .