Podobnie jak popęd głodu wymaga pożywienia, pragnienie wody, namiętność zaspokojenia seksualnego – tak zmęczenie skłania do również powodują przypadkowe reakcje, dopóki człowiek nie wykształci odpowiednich nawyków ich zaspokajania.

Psychologia zajmuje się badaniem nie tylko tego, co ludzie robią, ale także dlaczego to robią. Owo „dlaczego” każdej czynności ludzkiej nazywamy motywem. Nacisk kładziony przez psychologów na motyw jako klucz do osobowości nie jest bezpodstawny. Doświadczenie wykazuje, że nie wystarczy obserwować zachowania jednostki, by je zrozumieć. Konieczne jest zbadanie zaplecza danej czynności, aby odnaleźć jej źródło lub motyw i zrozumieć samego „aktora”.

Tu przynajmniej jesteśmy pewni, jakie są podstawowe jakości smakowe. Są to: słodki, słony, kwaśny i gorzki, jak widać na czworościanie smaków fryc. 8-24). Wszelkie inne doznania smakowe

Zacinanie się to mimowolne powtarzanie jakiegoś dźwięku, sylaby lub słowa. Jąkanie natomiast to niezdolność do wypowiedzenia choćby jednego pełnego słowa. Jąkanie stanowi ostrzejszą formę zacinania się. Obie nieprawidłowości są poważnym, lecz korygo- walnym zaburzeniem mowy.

Sposób, jakiego psychologowie używają do sprawdzenia, czy jakaś cecha jest niezależna od innej, nazywamy metodą korelacji. Zaczyna się od przebadania dużej próbki populacji pod kątem jednego wymiaru, np.: „wesoły-ponury, a potem pod kątem innego, np.: dobry-okrutny. Ludzie z tej próbki zostają potem uporządkowani na dwóch listach zgodnie z pozycją, którą zajęli w każdym wymiarze. Następnie porównuje się obie listy. Jeżeli są zbieżne – czyli jeśli najweselsza osoba okazuje się osobą o największej dobroci i tak dalej, aż do końca listy – to oznacza, że między wymiarami istnieje korelacja o współczynniku jeden. Jeśli korelacja jest zerowa, to wymiary są rozbieżne i badane cechy występują niezależnie od siebie.

Poprzednio omówione teorie zapominania podkreślają, że zapominanie jest wynikiem bądź procesów fizjologicznych oddziałujących na ślad pamięciowy, bądź interferencji między nowym a starym materiałem. Żadna z tych teorii nie poświęca wiele uwagi osobie, której wspomnienia się rozpatruje, ani też motywom, zaspokajanym przez te wspomnienia. Jest to poważne przeoczenie. Kompletna teoria zapominania nie może ignorować tego, czego dana osoba stara się dokonać zarówno wtedy, gdy pamięta, jak i wtedy, gdy zapomina.

Zapisy poligrafii wykazały, że nie da się odróżnić nieświadomych reakcji towarzyszących strachowi od reakcji, które towarzyszą wściekłości. W przypadku obu tych emocji serce bije szybciej i mocniej, wydziela się do krwi adrenalina, skóra ulega przekrwieniu, proces trawienia zostaje zahamowany, wydziela się pot, ustaje wydzielanie śliny, wzrasta ciśnienie krwi w kończynach i głowie. A zatem wzorzec reakcji typowy dla strachu jest również typowy dla wściekłości.

Tak więc groźba lęku pomaga narzucić wielo ogólnie przyjętych i uznanych sposobów postępowania społecznego. Zewnętrzne środki kontroli internalizują się w postaci sumienia, tak że dana osoba czuje się spokojniejsza, gdy zachowuje się tak, jak, jej zdaniem (i społeczeństwa), powinna się zachowywać. Myśl, że zachowuje się inaczej, wywołuje w niej poczucie winy i wzbudza niepokój. Ponieważ lęk jest przykry, człowiek jest skłonny unikać go, a tym samym wykazuje tendencję, by postępować najczęściej zgodnie z nakazami swego sumienia.

Pierwsze zachowania społeczne dzieci są dość nieudolne, niemniej stanowią zapowiedź późniejszego uspołecznienia. Zazwyczaj demonstrują wówczas nadmiernie takie cechy, które stanowią zalety, gdy prezentowane są z umiarem. Dziecko nie zna jeszcze właściwych proporcji i odmian różnego typu postaw i zachowań.

Rozważmy skutki deprywacji, jaką przeżywa dziecko dominujących rodziców. Często w takich wypadkach w grę wchodzi niezamierzone okrucieństwo polegające na niekarmieniu głodnego i płaczącego niemowlęcia, bo „nie nadeszła jeszcze pora posiłku”, albo na odmowie przytulenia go, kiedy jest przestraszone, aby go „nie psuć”. Niestety skutek jest dokładnie taki sam, jak gdyby rodzice terroryzowali dziecko rozmyślnie, co zresztą również się zdarza. Dziecku pozwala się przeżywać koszmar emocjonalnego zagrożenia. Pamiętajmy, że niemowlę nie posiada jeszcze emocjonalnych hamulców. Reaguje całym ciałem i musi upłynąć jeszcze wiele lat, zanim reakcje te staną się proporcjonalne do obiektywnego zagrożenia. Pobudzenie emocjonalne jest bardzo przykrym stanem w sytuacji, gdy jest się całkowicie bezradnym. Owo poczucie bezradności pozostaje nadal w okresie, kiedy dziecko osiąga już względną samodzielność. Świat jawi mu się wtedy jako wrogi, a rodzice – wszechmocne olbrzymy – jako agresywne potwory.

Świadomość siebie jako osoby umożliwia dziecku odczytanie znaczeń postaw, jakie rodzice przyjmują wobec jego potrzeb. Dostarczanie mu pożywienia i zapewnianie kontaktu fizycznego stają się oznaką miłości. Pochwały są znakiem uznania i szacunku. Miłość i uznanie mają dla dziecka ogromne znaczenie, ponieważ stanowią dla niego gratyfikację. W miarę jak kształtuje się u niego pojęcie czasu, rośnie też znaczenie miłości i uznania, gdyż są one zapowiedzią późniejszych gratyfikacji, pozwalającą przetrwać bieżące frustracje. Kiedyś miłość i uznanie staną się dla niego psychologicznymi motywami idącymi w parze z potrzebą fizjologicznej gratyfikacji.

Ograniczenia gatunkowe

Prowadząc badania na temat mechanizmów funkcjonowania zmysłów, zauważono, że psy pod pewnymi względami są bystrzejsze od ludzi. Na przykład pies może zareagować na częstotliwość dźwięku znacznie przewyższającą maksymalny zakres słyszalności człowieka, tj. tysięcy herzów. Bloodhoundy i parę innych ras psów potrafią zapamiętać i rozpoznać trop człowieka dzięki zapachowi pochodzącemu z części ubrania noszonej blisko ciała. Zakres tych funkcji leży wyraźnie poza możliwościami człowieka.

Przeciętna osoba, obeznana tylko ogólnie z pojęciem dziedziczności, wyraża swoje zdziwienie na temat różnic indywidualnych, kiedy zadaje następujące pytania: Dlaczego Jaś i Paweł są tak różni, mimo że są braćmi? Obaj mają tych samych rodziców i zostali wychowani w tym samym domu. Gdzie tu jest wpływ dziedziczności?