Przez efekt stereofoniczny rozumiemy lokalizację źródeł dźwięku dzięki możliwości korzystania z obojga uszu jednocześnie, podobnie jak za pomocą obojga oczu ustala się położenie przedmiotów. Na ryc. 7-26 pokazano schematycznie, jak otrzymuje się taką ,.słuchową perspektywę” w gramofonach stereofonicznych lub układach „hi-fi” K

Symptomy strachu opisywane przez lotników, którzy brali udział w II wojnie światowej (tabl. 6-1), dobrze ilustrują złożoność procesów organicznych zachodzących w stanie emocjonalnym. Symptomy umieszczone na początku listy, najczęściej podawane, są łagodniejsze (bicie serca, napięte mięśnie), podczas gdy objawy mniej częste, podane na końcu listy, są poważniejsze (zamęt w głowie, omdlenie, utrata pamięci, mdłości).

Wielkie postępy poczyniono w oznaczaniu barw i w opracowaniu systemu wzorców porównawczych, co po części było koniecznym następstwem rozwoju takich wynalazków, jak fotografia kolorowa oraz kolorowe filmy i telewizja. Zastosowanie barwy w masowej produkcji takich przedmiotów, jak samochody czy aparaty radiowe, nie mówiąc już o dekoracji wnętrz, wymagało dokładnego określenia barw. Teorie typu Younga-Helmholtza pozostały popularne, ponieważ dla celów dokładnej specyfikacji kolorów wystarczą trzy barwy. Teoria trzech barw zwana jest oszczędną, ponieważ zadowala się możliwie najmniejszą liczbą zmiennych, lecz fakt, że trzy barwy mogą dać wszelkie kombinacje kolorów, nie dowodzi, że oko jest zbudowane według systemu trzech barw. Dowodzi tylko tego, oka na dane długości fal (ryc. H-13). Co więcc-j, szybkość jej bielenia odpowiada szybkości adaptacji do ciemności (Wald, 1951).

Z ewolucyjnego punktu widzenia węch jest jednym z najbardziej pierwotnych i najważniejszych zmysłów. Narząd węchu zajmuje eksponowaną pozycję w głowie, odpowiednią dla zmysłu, mającego kierować zachowaniem. Receptory w nabłonku 'węchowym, wyścielającym górną część jamy nosowej, są połączone bez synapsy bezpośrednio z opuszkami węchowymi w mózgu, które leżą tuż pod płatami czołowymi (zob. rozdz. 2). Węch ma zatem prostszą drogę do mózgu niż jakikolwiek inny zmysł. Opuszki węchowe są z kolei połączone z polem węchowym na wewnętrznej stronie płatów skroniowych, obejmując sąsiednie okolice kory. Przebieg tych połączeń nie jest jeszcze dokładnie wyjaśniony (Pfaffman, 1951).

Chociaż w większości eksperymentów hamowanie retroaktywne wydaje się bardziej wyraźne niż hamowanie proaktywne, to być może, że hamowanie proaktywne wytwarza efekty, których się na ogół nie docenia. Underwood (1957 a), dokonując przeglądu wielu uprzednich badań nad pamięcią, wykazał, że częste korzystanie z usług tych samych badanych powoduje tendencję do zmniejszania się ilości materiału, który ci badani mogą zapamiętać. Jest w tym coś paradoksalnego, ponieważ wykazano (Ward, 1937), że im więcej list nauczył się badany w laboratorium, tym łatwiej się ich uczy: natomiast z podsumowania Underwo- oda wynika, że im więcej list badany się uczył, tym gorzej zapamiętuje. To pogorszenie wyników zapamiętywania uważa się za rezultat interferencji spowodowanej przez uprzednie uczenie się, a zatem za pewną formę hamowania proaktywnego. Gdy poleca się badanemu, aby przypomniał sobie bezsensowne sylaby, których uczył się wczoraj, to im więcej bezsensownych sylab zna z przeszłości, tym trudniej będzie mu wybrać te, których uczył się ostatnio. Efekt ten jest tak silny, że – jak stwierdza Underwood – badany, który uczył się wielu list, po 24 godzinach przypomni sobie przeciętnie 25% materiału, a zapomni 75%, natomiast, jeśli badany uczył się tylko tej listy,' którą obecnie ma odtworzyć, to proporcje będą odwrotne: przypomni sobie 75%, a zapomni 25%. Na ryc. 10-10 zaznaczono średnie dla szeregu badań pokazując, jak przypominanie sobie po 24 godzinach zależy od liczby poprzednio zapamiętanych list. Wpływ uprzedniego uczenia się na przypominanie jest tu uderzający.

Nie możemy zakończyć naszych rozważań nad organizacją spostrzegania, nie uwzględniwszy problemów' związanych ze spostrzeganiem trzeciego wymiaru, to jest odległości i głębi. Siatkówka jest zasadniczo powierzchnią dwuwymiarową. W jaki sposób zatem możemy spostrzegać rzeczy w przestrzeni trójwymiarowej?

Warunkowanie instrumentalne stanowi przykład zachowania, które przebiega w zależności od swoich następstw, tj. w zależności od nagrody lub kary. Wybitny psycholog, Edward L. Thorndike (1874-1949) badał podobne zachowanie, lecz zamiast mówić o warunkowaniu instrumentalnym, mówił o selektywnym uczeniu się zgodnie z prawem efektu (Thorndike, 1911). Prawo efektu (w swej późniejszej formie) wskazuje, że następowanie reakcji po bodźcu (związek między bodźcem a reakcją) może być wzmocnione przez nagrodę, która pojawia się po reakcji. Zasadniczo jest to’opis warunkowania instrumentalnego. Jeśli mówiliśmy tu o wzmocnieniu, a nie o prawie efektu, to po prostu dlatego, że określenie to jest bardziej reprezentatywne dla współczesnej terminologii.

Różnica między widzeniem stereoskopowym a widzeniem trzeciego wymiaru na płaskich fotografiach czy obrazach jest obecnie raczej dobrze znana dzięki rozpowszechnieniu się kamer stereoskopowych dla użytku amatorów Efekt stereoskopowy uzyskuje się wtedy, gdy prawemu oku ukazujemy obraz nieco odmienny niż lewemu oku: w ten sposób naśladujemy to, co normalnie dzieje się wtedy, gdy patrzymy na przedmioty. Ponieważ nasze oczy są umieszczone w pewnej odległości od siebie, lewe oko nie widzi ściśle tego samego, co prawe.

Wartość wzmocnienia wtórnego wywodzi się z jego związku ze wzmocnieniem pierwotnym. W uczeniu się wartości żetonów wtórne wzmocnienie stanowi cel pośredni, rodzaj kamienia milowego na drodze do zaspokajania popędu, ponieważ zapewnia ono to zaspokojenie, mimo że samo go nie dostarcza.

Chociaż definicja lęku jako nieokreślonego strachu obejmuje, jak w przypadku „lęku bezprzedmiotowego”, wiele przykładów lęku, można podać jeszcze kilka innych określeń, za którymi przemawiają pewne dane.

Zjawiska stałości spostrzegania dostarczają szczególnie interesującego, lecz niejednoznacznego zbioru dowodów. Wydaje się, że stałość wielkości, kształtu i położenia najprościej można wytłumaczyć doświadczeniem, ponieważ zależą one od znajomości zarówno przedmiotów, jak i ich otoczenia. Stałość jasności i barwy nie jest jednak tak łatwa do wyjaśnienia. Empirysta oczywiście powoła się na takie wyuczone formy, jak pamięć barw i wpływ cieni na spostrzeganie, lecz natywista, zajmujący się tymi zagadnieniami, wywołuje w laboratorium skomplikowane efekty, które trudniej jest wytłumaczyć na podstawie doświadczenia. Na przykład w eksperymencie Wallacha (1943) rzucano światło w formie dwóch kół na ścianę zaciemnionego pokoju. Dodatkowe projektory nakładały mniejsze kółka światła na te dwa większe koła, tworząc w ten sposób w obrębie każdego z nich wewnętrzne kółko światła oraz otaczający je szary pierścień. Stwierdzono, że jeśli pierścienie miały niejednakową jasność, to badani oceniali środkowe kółka jako jednakowo jasne wtedy, gdy stosunek ich jasności do jasności otaczających pierścieni był siały. Dokładnie to samo zachodzi wtedy, gdy cień przechodzi nad czarno-białym rysunkiem: stosunek jasności figury i tła pozostaje stały, chociaż oświetlenie się zmienia. Natywista będzie dowodził na podstawie takiego materiału, że tendencja do widzenia stałych stosunków jasności jest „dana” w spostrzeganiu, podczas gdy empirysta będzie wykazywał, że jest ona wyuczona dzięki doświadczeniom z przedmiotami, które nie zmieniają się przy zmieniającym się oświetleniu.

Teorie kształtowania nawyków przyjmują że organizm uczy się ruchów iub reakcji na bodźce. W teorii uczenia się znaków spotykamy twierdzenie, że w pewnych okolicznościach organizm zamiast uczyć się nawyków ruchowych, uczy się położenia dróg lub miejsca.

Wartości społeczne „zrastają się” z przedmiotami jako część ich pełnego obrazu. Po takim „zrośnięciu się” mogą wpływać na tak proste odczucia, jak ocena wielkości. Na przykład dzieci z uboższych rodzin przy dobieraniu wielkości monet z pamięci skłonne były przeceniać te wielkości bardziej niż dzieci z rodzin zamożnych (Bruner i Goodman, 1947: Carter i Schooler, 1949). Następujący eksperyment jest próbą poddania tego procesu bezpośredniej kontroli laboratoryjnej.