Jaka jest rola emocji w cywilizowanym życiu? Czy pomagają one organizmowi w przetrwaniu, czy też są przede wszystkim źródłem zaburzeń i złego przystosowania? Skoro zastanawiamy się nad tym, czy emocje ułatwiają, czy przeszkadzają żyć w cywilizowanym społeczeństwie, musimy najpierw uwzględnić intensywność doznań emocjonalnych

W późniejszych eksperymentach Kohlera (1961) noszenie deformujących szkieł wywoływało zmiany wizualne innego rodzaju. W jednej serii badań połowa pola widzenia była odwrócona, podczas gdy druga połowa pozostawała normalna: w innej serii połowa pola widzenia była niebieska, a druga połowa – żółta. W każdym przypadku miało miejsce przystosowanie się do noszonych szkieł, tak że-po wielu dniach deformacja była mniejsza, lub też czasami następowała zmiana rodzaju deformacji. W niektórych przypadkach trzeba była aż czterdziestu dni od chwili,’gdy badany przestał nosić szkła, zanim powstałe deformacje znikły. W przypadku kolorowych szkieł, które deformowały świat tylko w ten sposób, że zabarwiały go na niebiesko, gdy badany spojrzał na lewo, a na żółto, gdy spojrzał na prawo, najpierw występowała intensyfikacja barwy żółtej, gdy badany przenosił wzrok ze strony lewej do prawej – efekt, którego można się było spodziewać w związku „ze zjawiskiem kontrastu i obrazów następczych (zob. rozdział 8). Efekt ten znikał, gdy badany nosił szkła przez szereg dni, jednakże pojawiał się znowu, gdy badany przestał nosić szkła: widział on teraz świat na żółto, gdy patrzył na prawo, a na niebiesko, gdy spoglądał na lewo. Było tak, jak gdyby doświadczenia badanego z widzeniem na żółto i na niebiesko przy zwracaniu oczu w jedną lub drugą stronę doprowadziły go do tego, że nawet wówczas widział na prawo lub na lewo te kolory, chociaż już nie nosił barwnych szkieł.'

Chociaż różnice w wartości wykładników były niewielkie (tu podano je jako -,02) to część reprezentująca kształtowanie nawyku (SHh) jest zasadniczo jednakowa, w obu równaniach (co jest zgodne z tą teorią), lecz parametry12 (66 i 25) odzwierciedlające wpływ popędu mają różną wartość (powinno tak być według tej teorii), przy czym silniejszy popęd wiąże się z dłuższym okresem pozbawienia pokarmu.

Gdy walec obraca się, w okienku pojawia się materiał do zapamiętania. wyłącznie jako bodziec, a antycypuje tylko pozycję drugą. Gdy eksperymentator posługuje się metodą antycypacji w uczeniu się skojarzeń parami, to podaje sam bodziec, a następnie eksponuje przez taki sam okres czasu pozycję stanowiącą reakcję, po czym pojawia się następny bodziec. Metoda skojarzeń parami stanowi ścisłą analogię do warunkowania, przy czym słowo-hasło odpowiada bodźcowi warunkowemu, na który trzeba się wyuczyć reakcji. Gdy słowo będące reakcją pojawia się w okienku, „wzmacnia”’ ono to, co przed chwilą powiedział badany (jeśli jego przewidywanie było trafne), łub „wygasza” antycypację błędną. Można wykazać, że w uczeniu się skojarzeń parami istotnie występują te same zasady, co w warunkowaniu, np. modyfikujący wpływ wzmacniania i wygaszania (Peak i Deese, 1937).

Przez ćwiczenie skomasowane rozumie się skupienie prób w krótkim okresie czasu, czyli uczenie się bez przerwy. Przy ćwiczeniu rozłożonym próby czy okresy nauki rozdzielone są okresami odpoczynku. Istnieje w przypadku bardzo krótkich i bardzo długich testów, podczas gdy dla tekstów o średniej długości bardziej odpowiednia będzie metoda częściowa).

Wskaźniki odtwarzania odnoszą się do liczb zapamiętanych przypadkowo podczas badania testem ślepoty na barwy. Badanie zorganizowano w ten sposób, aby dla niektórych badanych było zagrażające (na skutek niepowodzenia), dla innych zaś nie. Osoby zagrożone figurują na wykresie jako badani „wypierający”. (Źródło: Hilgard, 1956, s. 317: wykres sporządzono na podstawie danych Aborna, 1953).

Gdy rozejrzycie się po pokoju i zapytacie siebie, co widzicie, prawdopodobnie dacie taką odpowiedź: „W pokoju znajdują się ludzie i różne przedmioty”. Zamiast tak ogólnego stwierdzenia możecie wyliczyć poszczególnych ludzi lub przedmioty, lecz jest rzeczą mało prawdopodobną, abyście podali, że widzicie mozaikę świateł i cieni. Spostrzeganie jest nastawione raczej na przedmioty niż na jakości zmysłowe, które określają te przedmioty. Poszczególne jakości zmysłowe („nie- bieskość”, „czerwoność”) mogą być spostrzegane, lecz zwykle spostrzega się je jako cechy przedmiotów. Widzimy żółte kwiaty, miękką poduszkę lub gorący kaloryfer, a nie „żółtość”, „miękkość” lub „gorącość”.

Gdy ze światła dziennego wchodzimy do zaciemnionej sali kinowej bileter często musi zaprowadzić nas do naszego krzesła. Nie potrafimy bez pomocy znaleźć wolnego miejsca, ponieważ nasze oczy nie są przyzwyczajone do ciemności. Po chwili, mimo że oświetlenie sali nie zmieniło się, możemy dostrzec siedzących dokoła ludzi, ponieważ wystąpiła adaptacja do ciemności. Wrażliwość oka zaadaptowanego do ciemności jest około 100 000 razy większa niż oka zaadaptowanego do światła.

Możemy zatem uznać za przekonywające dowody, że retroaktywne hamowanie występuje nie tylko wtedy, gdy między początkowym uczeniem się a odtwarzaniem zachodzi rzeczywiste uczenie się, lecz także wtedy, gdy czas ten wypełnia zwykłe czuwanie. Dlatego też hamowanie retroaktywne zajmuje doniosłą pozycję jako jedno ze zjawisk zapominania. Czy możemy pójść dalej i powiedzieć, że jest to wystarczająca teoria zapominania i że teoria braku użycia czy stopniowego zaniku jest obalona?

Czarny aksamit wydaje się nam równie czarny w jasnym świetle słońca, jak i w cieniu. Fakt ten określamy jako stałość jasności. Chociaż efekt ten występuje zawsze w zwykłych okolicznościach, zmiana struktury otoczenia może go zniweczyć. Przymocujmy kawałek czarnego aksamitu do deski i rzućmy snop jasnego światła zarówno na aksamit, jak i na deskę. Nadal wydaje się czarny. Następnie, nie zmieniając nic w tym urządzeniu, umieśćmy nieprzezroczysty ekran pomiędzy nami a aksamitem (ze źródłem Światła poza ekranem). W ekranie jest mały otwór, tak że możemy zobaczyć tylko mały skrawek aksamitu. Taki ekran nosi nazwę redukcyjnego, ponieważ ogranicza to, co widzimy, do rzeczywistej ilości światła odbitego od danej powierzchni bez względu na otoczenie. Teraz aksamit wydaje się biały, ponieważ odbija on więcej światła niż ekran, na tle którego go widzimy. W warunkach naturalnych bierzemy zwykle pod uwagę ogólne oświetlenie i dzięki temu potrafimy utrzymać stałość.

Warunkowa reakcja ślinowa stopniowo się zmniejsza, gdy bodźcowi warunkowemu przestało towarzyszyć wzmocnienie pokarmowe. Jak się przekonamy, mierniki te, odpowiednie dla warunkowania klasycznego, nie są równie przydatne w przypadku warunkowania instrumentalnego i z tego powodu pomagają nam one odróżnić obie odmiany warunkowania.

Odmienność funkcji pręcików i czopków, wykryta w różnicach pomiędzy widzeniem za pomocą plamki żółtej a widzeniem peryferycz- nym oraz w przebiegu procesu adaptacji do ciemności została potwierdzona w laboratoriach fizjologicznych. W odniesieniu do pręcików ten podział funkcji wydaje się ustalony w sposób pewny. Z pręcików można wyciągnąć wrażliwą na światło substancję zwaną purpurą wzrokową lub rodopsyną i badać jej właściwości. Stwierdzono, że fale świetlne o różnych długościach wybielają ją w sposób odpowiadający wrażliwości zaadaptowanego do ciemności nie wyjątków, które będą niezgodne z wieloma naszymi uogólnieniami. Wspominaliśmy już, że obraz następczy nie zawsze musi być w kolorze dopełniającym. Warto przytoczyć inny wyjątęk. Zwykle ciemne otoczenie powoduje, że jasna powierzchnia wydaje się jaśniejsza, a jasne otoczenie sprawia, że znajdujący się wewnątrz obszar wydaje się ciemniejszy. W pewnych warunkach występuje jednak zjawisko zwane dyfuzją barw (spreadingi effect): w tym przypadku, powierzchnie ciemne powodują, że sąsiadujące z nimi części wydają się ciemniejsze, a jasne powierzchnie rozjaśniają sąsiadujące obszary. Brak nam wyjaśnienia tych pozornie sprzecznych zjawisk, które mogą się stać przedmiotem przyszłych badań. Ryciny 8-10 do 8-12 stanowią ilustrację obrazów następczych, kontrastu współczesnego oraz dyfuzji barw.

Zdarzenia są zorganizowane zarówno w przestrzeni, jak i w czasie: układ melodii stanowi przykład organizacji w czasie, podobnie jak figura geometryczna jest organizacją w przestrzeni. Ruch spostrzegamy wtedy, gdy odbieramy zmysłami akcję w przestrzeni, która zachodzi w czasie. Spostrzeganie rzeczywistego ruchu wyjaśniamy zwykle pobudzeniami kolejnych części powierzchni sensorycznej. Pociągnijmy palcem po skórze, a odczujemy ruch, ponieważ odbieramy kolejne sygnały lokalizacji. Być może, podobna stymulacja ma miejsce w siatkówce. Chociaż sugestie te są nieco powierzchowne, zmierzają one prawdopodobnie we właściwym kierunku.